به عقيده دكتر مهرداد بهار اسطوره شناس که برعکس پدرش ملک الشعرای بهاری فردی منصف می باشد، خداي شهيد شونده سومري يا «دوموزي» در پايان هر سال كشته شده و سر سال نو دوباره متولد مي شود. تركان قديم تولد او را جشن مي گرفتند چون با تولد او گياهان و دانه ها مي روييدند. جالب اينجاست كه امروزه اقوامي اين عيد را صرفا بخاطر اسمش که متاسفانه بنا به عدم تعصب ترکان غیرترکی شده٫ از آن خود دانسته و عيد تركان را تقليدي از عيد خويش مي دانند!.
از دیگر سو، عيد سال نو در آذربايجان با نام پادشاهی اسطوره ای پيوند خورده است. چنين نقل مي شود: چون پادشاه به آذربايجان رسيد براي وي تخت مرصعي در جانب شرق نهادند و وي تاج بر سر نهاد همين كه آفتاب طلوع كرد اولين شعاع نور كه بر انتهاي تاج افتاد مردم جشن گرفته و آنروز را يئنگي گون يا نوروز نام نهادند. از ديگر سو بررسي هاي باستانشناسي در ميان تمدن هاي اينكا و آزتك آمريكا نشان مي دهد كه اعلام سال نو در ميان انها نيز كاملاً روش نجومي داشته است. بدين ترتيب كه آنها در معابدشان سوراخهايي تعبيه كرده و در روز و ساعتي كه شعاع نور مستقيم وارد اين سوراخ شده و از آنجا به نقطه مشخصي در كف معبد مي‌تابيده سال نو اعلام مي گرديد. ارتباط سومریان با ترکان امروزین محرز می باشد و قریب به سیصد کلمه مشترک در ترکی امروزین و سومری قدیم به یادگار مانده است.
براساس افسانه های ترکان باستان، نوروز همان روز ارکه نه قون می باشد که ترکها با آتش زدن کوهی آهنین توانستند از حصار ان درامده وارد دوران جدیدی از زندگانی پرافتخار خود گردند.
۲۱ اسفند ۱۴۰۱ دکتر توحید ملک زاده
