Ənənə və modernizm arasında ziddiyyət təşkil edən konstitusiyanı, şübhəsiz ki, müasirliyin bu coğrafiyanın tarixi ənənələri üzərində qələbəsi hesab etmək olar. Məqsədi hökumətin tiranlığını zəiflətmək və qapalı ölkələrin daxili və xarici müstəmləkəçiliyinə son qoymaq olan konstitusiya demokratikləşmə dalğası, səkkizinci prinsipi J.A. Konstitusiyasının 19-cu prinsipi və prinsipləri ilə eyni olan konstitusiya 29. , 30, 86, 89, 90, 91, 92, 93. Dövlət və əyalət birliklərinin mexanizmini müəyyənləşdirdi, federalizm sisteminin klassik forması hesab edildi.
Britaniya kimi bəzi qərb ölkələrinin idarə sistemi konstitusiyaya əsaslanan idarəetmə sistemidir, burada Şotlandiya, İrlandiya və Uels kimi ölkələrin daxili işlərində İngiltərədən müstəqildirlər.
Lakin İranda konstitusiya uğursuzluq hesab olunur, çünki Pəhləvi rejiminin yerli satqınlar və bəzi dünya gücləri tərəfindən bu günə qədər başlaması ilə konstitusiya nailiyyətləri də başa çatmışdır.
Uzun illərdən sonra bu gün İranı yenidən demokratikləşmə dalğası bürüdü, başlanğıcı 2009-ci ilə gedib çıxan bu dalğa repressiyalara qarşı gücləndi və özünü yenidən təyin etdi, 2019 və 2022-ci il hadisələri ilə də yeni bir dövr göstərdi. bu coğrafiyanın tarixində.başlanmışdır.
Mirhüseyn Musəvinin bəyanatı, Pəhləvi padşahları, demokratiya tərəfdarları, Xalq Mücahidləri kimi özünü alternativ kimi təqdim edən cərəyanlar bu coğrafiyada milli zülmün öhdəsindən gəlmək üçün hələ də münasib həll yolu göstərməmişlər, lakin bu o deməkdir ki, onlar millətlərin qüdrətindən bixəbər.Təəccüblü deyil ki, sistem daxilində hələ də tərəfdarları olan Mirhüseyn Musəvinin bəyanatında etnik qrupların təmsil olunması, mücahidlərin zəif tanınması və təminatsızlığı ilə bağlı 10 bəndlik bəyanatı. millətlərin haqları, eləcə də demokratiya axtaranların iddiaları İran daxilində millətlərin potensialını göstərir.Pəhləvi pərəstişkarları faşist ideyalarına uyğun olaraq bu sahədə ən passiv performansı qeydə alıblar.
Radikal demokratikləşmə dalğası xalqların fəallarının zülmə diqqət yetirməklə iştirakı ilə müşayiət olundu. İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 2-ci maddəsində (10 dekabr 1948-ci il), Mülki və Siyasi Haqqında Beynəlxalq Paktın 1-ci maddəsində yer alan “Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ məsələsi”ndə bu gün milli zülm məsələsinin legitimliyi Hüquqlar (16 dekabr 1966), müstəmləkə edilmiş millətlərə və ölkələrə müstəqillik verilməsi haqqında Bəyannamə (14 dekabr 1960) və özünün ən ideal vəziyyətində “milli azadlıq hərəkatları” kimi “azadlıqçı millətçilik” ideologiyası ilə təzahürləri bütün dünyada baş vermişdi. Əlcəzair, Fələstin, Cənubi İrlandiya, Tibet, Şərqi Türküstan, Eritreya və kimi dünya… Və əsas məsələ hökumət sisteminin təfərrüatlarının qismən muxtariyyət, federalizm, konfederalizm və ya tam müstəqillik şəklində müəyyənləşdirilməsində deyil, millətlərin özünüidarə hüququnun yazılması.
Azərbaycanın milli hərəkatı ilk növbədə özünü radikal demokratiyaya uyğun göstərəndə, ikincisi də İranda yaşayan bütün millətlərin və etnik qrupların öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu tələb edəndə qanuni və alternativ olacaq. Güney Türküstan, Türk Elleri və s. kimi hər hansı adla millətlərin öz müqəddəratını təyin etmə hüququna qarşı çıxdığı halda bütün İranı türk hesab etmək təbiidir. millətlərin və demokratiya istəyinin və bu düşüncənin paralel cərəyan olması yersiz deyil.Gəlin nəzəri olaraq adlandıraq…
