رضا دقتی (همیشه به سادگی با نام رضا شناخته می شود)، عکاس خبری مشهور جهان و عضو نشنال جئوگرافیک می‌باشد که آثار او در برخی دیگر از نشریات معتبر جهان، از جمله «تایم»،«نیوز ویک» ،«اِسترن» ،«اِل پاریس» و «پاریس ماچ» منتشر شده است. در آذربایجان، وی به خاطر به‌تصویر کشیدن چهره های شاخص قربانیان حمله ارمنستان به قره باغ آذربایجان در سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ و به ویژه نسل کشی خوجالی، مشهور است. به دنبال پذیرش کاپیتولاسیون اخیر توسط ارمنستان، او دوباره به آذربایجان سفر کرد.
چندین بار با رضا دقتی تماس گرفتیم. تلفن مشغول بود. سپس او تماس گرفت. وی گفت که در راه قره باغ است. ما توافق کردیم که او از طریق واتس اپ به سوالات ما پاسخ دهد:
رضا ، فوتوژورنالیست مشهور جهان که در روزهای سرنوشت ساز اولین درگیری ارمنستان و آذربایجان از پاریس به آذربایجان آمده بود، مدتهاست که از طریق زبان هنر خود واقعیت های قره باغ را به جهانیان اعلام کرده است. وی می گوید رسانه های فرانسه علاقه ای به اعزام خبرنگار عکاسی به آذربایجان ندارند. حتی به او پیشنهاد شد تا در ازای پول به ارمنستان برود.
رضا که تبریزی بود، با پول خودش بلیط هواپیما خرید و به آذربایجان آمد تا روزهای تاریخی آذربایجان را از دریچه خود ثبت کند. عکس های او توسط کانال های تلویزیونی، خبرگزاری ها و سایت های خبری به طور گسترده در حال انتشار است. رضا همیشه حوادث قره باغ و سایر مناطق جهان را در طی درگیری ها و پس از آن، مصاحبه هایی با رسانه ها انجام داده و از کانال های مختلف تلویزیونی به گوش جهانیان رسانده است. به عبارت دیگر، حتی یک دقیقه هم وقت آزاد برای او باقی نمانده است. او در راه رسیدن به فضولی به سوالات «آذرتاج» پاسخ داد…
آذرتاج: شما بیش از یک ماه در آذربایجان هستید. کجا رفتید و چه چیزی را در دوربین خود ثبت کردید؟
رضا: من در دو جهت کار کرده ام: هم در سرزمین های آزاد شده و هم در برده، ترتر، گنجه و سایر شهرهای آذربایجان که از سوی ارمنستان مورد هدف مهمات خوشه ای قرار گرفتند. سربازان ما که پیشرفت می‌کردند، من هم آنها را دنبال می‌کردم …
رضا عکس های جدید خود را از پل خدافرین با عنوان زیر به اشتراک گذاشت: “آوارگان داخلی از جبرائیل برای اولین بار پس از ۲۷ سال این مکان ها را می بینند”.
رضا با به اشتراک گذاشتن عکسهایی از مراسم تشییع جنازه اورخان اسماعیل زاده ۱۶ ساله، ساکن منطقه ترتر، نوشت: «اورخان در نتیجه گلوله باران ارمنی ها به ترتر هنگام برداشت انار در باغ خود کشته شد. رنگ قرمز انارها متأسفانه خون ما را یادآوری می کند.”
عکسهای مراسم تشییع جنازه آیسو اسکندراووا ۷ ساله، که در جریان موشک‌باران برده درگذشت، با این توضیح همراه است: “هنگامی که موشک‌باران صورت گرفت، او و خواهر کوچکترش در حال جمع آوری گل بودند.”
آذرتاج: وقتی می بینید شهرها، روستاها و اماکن تاریخی ویران شده چه حسی دارید؟
رضا: می دانید، من در واقع یک معمار هستم و از طریق این چشم ها به آنها نگاه می‌کنم. من در روستاهایی که بازدید کردم حتی یک خانه سالم از نظر ساختاری پیدا نکردم. فقط دو مسجد وجود داشت که از امنیت نسبی برخوردار بودند. خوک ها و گاوها در مساجد تاریخی در روستای مَمَر قبادلی و روستای آلخانلی در فضولی نگهداری می شدند. من از همه اینها عکس گرفتم …
عکس هایی با عنوان “مسجد به خوک تبدیل شد” نیز با این توضیح همراه است: “من وارد مسجد شدم و به اطراف نگاه کردم. کف زمین با مدفوع پوشانده شده بود و بوی آن وحشتناک بود. من دو ظرف آب برای حیوانات دیدم. سربازان به من گفتند وقتی وارد مسجد شدند، آنجا پر از خوک بود.”
رضا درباره مسجدی در روستای آلخانلی در فضولی نوشت: “صحنه ای که اینجا دیدم تفاوتی با آنچه قبلاً دیده بودم نبود. ظاهراً ارامنه رسم تبدیل مساجد به طویله را دارند. این نشان دهنده نگرش آنها به عبادتگاههای مسلمانان است”.
رضا اظهار نظر کرد که شنیده است شهرها و روستاهای آزاد شده آذربایجان در گذشته زیبا بوده اند و از نظر وی، وقتی این مکان ها بازسازی می شوند، بهتر است سبک سنتی را ترجیح دهیم. به عنوان مثال، دهکده های باستانی در ایتالیا، فرانسه و اسپانیا حفظ شده اند و میلیون ها گردشگر از آنها دیدن می کنند. منطقه قره‌باغ هم می تواند همین گونه باشد.
رضا در حال حاضر هزاران عکسی را که در قره باغ و سایر مناطق آذربایجان گرفته است در شبکه های اجتماعی به اشتراک می گذارد. آثار او با زبان عکسها از واقعیتهای آذربایجان صحبت می کند که برای همه قابل درک است.
آذرتاج: شما در فرانسه زندگی می کنید، جایی که لابی ارمنستان در آن قوی است. آیا فشار، آزار و اذیت و موانعی را تجربه کرده اید؟
رضا: من ۴۰ سال است که در فرانسه زندگی می‌کنم. من شهروند این کشور هستم. از سال ۱۹۹۲ سعی کردم فاجعه خوجالی و مسئله آوارگان را به جهانیان نشان دهم که در پی آن هدف لابی ارمنستان قرار گرفتم. به عنوان مثال، آنها به نمایشگاه های من آمدند و عکس های نمایش داده شده در آنجا را پاره کردند. یک بار، فقط چند ساعت قبل از افتتاحیه نمایشگاه، برخی فحاشی ها روی همه تصاویر نوشته شده بود.
وقتی در کنفرانس ها صحبت می کردم، بی‌وقفه فریاد می‌زدند که من نماینده دولت آذربایجان هستم. آنها علیه من چیزهای زیادی در اینترنت می نویسند. سفیر ارمنستان در فرانسه یک بار من را به گفتگو در پاریس دعوت کرد. وزرا، دیپلمات ها و سفیرانی که در این کشور کار می کنند معمولاً برای هنرمندان از ملیت های دیگر احترام قائل هستند. مثلاً رئیس جمهور فرانسه نیز یک بار از من دعوت کرد که هنگام یک ناهار در یک مراسم کنار او بنشینم. وقتی سفیر ارمنستان در فرانسه مرا به شام دعوت کرد، از او موضوع گفتگو را پرسیدم. گفت عکس های من را دوست دارد.
در آن روزها، نمایشگاه بزرگی از عکسهای من در نزدیکی پارلمان فرانسه در پاریس در جریان بود. در آن نمایشگاه عکس معروفی از خوجالی وجود داشت: عکسی که من از زنی که پس از پیدا کردن اجساد پسر و شوهرش در حالی که چشمانشان با قاشق درآورده شده‌بودند و به این وحشت داشت فریاد می‌کشید، گرفته بودم. سفیر ارمنستان با گفتن اینکه ۵۰۰ هزار ارمنی در فرانسه وجود دارد و من [به‌عنوان رضا] تنها هستم، سعی کرد مرا بترساند و مرا از مسیر خود دور کند. وی حتی گفت: “شما اصالتاً تبریزی هستید و ارمنستان روابط بسیار خوبی با ایران و ایرانیان دارد، بنابراین با ما همکاری کنید.”
من مخالفت کردم و گفتم که، به عنوان یک عکاس خبری، وظیفه دارم آنچه را که دیده ام از جمله قتل عام آذربایجانی‌ها در خوجالی توسط ارامنه را به جهانیان برسانم. من گفتم نه اینکه ۵۰۰ هزار نفر، حتی اگر شما ۵ میلیون یا ۵۰۰ میلیون نفر هم بودید، من باز هم حقیقت را می گفتم، و بلند شدم و رفتم. روز بعد، آنها شخصی را فرستادند که آن عکس معروف را در نمایشگاه پاره کرد. آن جایگاه را خالی گذاشتم و نوشتم كه اجازه برگزاری نمایشگاه در پاریس، جایی كه قرار است هرکسی بتواند براحتی حرف خودش را بزند، ندارم.
بنابراین من این عکس را در وب سایت خود قرار دادم و هر کس می تواند آن را ببیند. من همچنین عکس های دیگری از درگیری را در وب سایت خود قرار دادم. لابی ارمنستان همچنین یک وکیل استخدام کرد تا از من شکایت کند، چراکه این اقدام آنها، شکل دیگر فشار مالی است. در طول سال ها، آنها از اجرای ۲۰-۳۰ پروژه من جلوگیری کرده اند. به عنوان مثال، هر گالری در فرانسه که بخواهد عکس های من را به نمایش بگذارد، چنین موزه هایی تحت فشار قرار می گیرند و نمایشگاه ها برگزار نمی شوند.
رضا بیش از ۴۰ سال است که در جهان سفر می کند. او نویسنده بیش از ۳۰ کتاب است و تعدادی جوایز بین المللی نیز دریافت کرده است. وی نشان افتخار دانشگاه میسوری را دریافت کرد و دکترای افتخاری دانشگاه آمریکایی پاریس است. دولت فرانسه به وی نشان شوالیه ملی اعطا کرده است. وی در ۲۵۰ نمایشگاه از جمله اندیشه های مهاجر و تقاطع سرنوشت ها در پاریس شرکت کرده است. یک جهان، یک قبیله در واشنگتن دی سی؛ جنگ + صلح در نرماندی؛ امید در دوحه.
ترجمه از انگلیسی به فارسی توسط تحریریه بخش فارسی گروه خبری ای‌ان‌تی
