این دریاچه که گودالی است در میان رشته کوه‌های سهند و غرب آزربایجان، براساس شواهدی چون وجود فسیل‌هایی از صدف‌ها، چند ده هزار سال قبل آبی شیرین داشت. آب این دریاچه از ده‌ها رود دائمی و فصلی کوهستان‌های مرتفع اطرافش تامین می‌شد که براساس سوءمدیریت دهه‌های هفتاد به بعد در حال خشکیدن بود.
مشغول کردن آزربایجان با کشاورزی و خرج دلارهای یارانه‌ای برای کویر و شهرهای استان‌های مرکزی، توسعه سطح کشت در آزربایجان خصوصا غرب آن با استفاده از آب سدهای تازه احداث بدون مطالعه کارشناسی در چند دهه گذشته دست بدست هم داد تا این نعمت طبیعی خشک شود.
راستی چرا کسی نمی‌پرسد مسئول پایش سطح آب دریاچه اورمیه در آن موقع چکار می‌کردند؟ مگر فرایند خشکی آب دریاچه در چند روز و چند ماه اتفاق افتاد؟ چرا به هشدارهای رسانه‌های آزربایجان و از جمله نوید آزربایجان چاپ اورمیه توجه نمی‌کردید.
نقش پل میانگذر هم در این خشکی کاملا واضح است ولی من درباره آن حرف‌هایی هم دارم.
درست یکروز بعد از وقوع انقلاب اسلامی و فروپاشی قدرت حکومت مرکزی، شورش اکراد تحت عناوین دهن پرکن حزب دموکرات و کومله و غیره به بهانه آزادی به اصطلاح خلق کرد شروع شد.
این گروهک‌های خشن مسلح کردی برای تصرف شهرهای آزربایجان از کوهستان‌های غرب آزربایجان سرازیر شده راه‌های مواصلاتی شهرها را بستند. اورمیه در بدترین حالت قرار داشت. یک طرف کوهستان، طرف مقابل دریاچه پرآب، شمال گردنه قوشچی تحت کنترل گروه‌های مسلح خشن و جنوب هم راه مواصلاتی به اشنویه و راه دیگر، نقده که در حال سقوط بدست گروه خشن مسلح کردی موسوم به دموکرات بود.
سقوط اورمیه به منزله سقوط کل استان آزربایجان غربی بود که البته بعدها تا سال ۶۴ توسط مردم غیور و نیروهای مسلح ارتش و سپاه و بسیج پاکسازی شد.
در هر حال در آن روزهای هولناک که هر روز با مجروح شدن و شهادت چندین نفر از اهالی مظلوم آزربایجان سپری می‌شد، خروج اورمیه از بن بست مورد تقاضای مردم انقلابی بود. لذا مردم بدون منتظر ماندن پاسخ تهران پای کار آمده و احداث خاکریز درون دریا بوسیله مدیرکل راه آن زمان به نام موسی کلانتری برادر بزرگ عیسی کلانتری از اهالی مرند با امکانات استانی شروع شد. چندی نگذشت موسی کلانتری در تهران وزیر شد و در واقعه ۷ تیر ۱۳۶۰ به شهادت رسید.
این راه که ارتباط دو سوی آن قبلا با شناور انجام می‌گرفت در آبان ۱۳۸۷ تکمیل شد و اورمیه از بن بست خارج شد.
در هر حال امیدوارم مسولان کم کار ستاد احیا دریاچه، مدیران وقت آب، کشاورزی و استاندارانی که باعث و بانی این فاجعه به سختی قابل برگشت هستند، در آن دنیا جوابگو باشند چرا که در این دنیا کسی جوابگو نبود.
دکتر «توحید ملک زاده» – ۲۶ تیر۱۴۰۴
