کتاب “البویوروق ” اطلاعات مفید، متقن و دشمن کوب در زمینه تاریخ، مسائل دینی و اعتقادی، تصوف،مسائل اجتماعی، زبانشناختی( در حوزه زبان ترکی)بعنوان زبان اصیل و اولیه ی مردم آذربایجان در قرن ششم هجری ارائه می دهد؛ ” البویوروق ” در سال 1381 توسط دکتر محمد صادق نائبی ترجمه و با مقدمه پروفسور حسین محمدزاده صدیق به چاپ رسیده است.
مرحوم پروفسور صدیق در مقدمه کتاب البویوروق می نویسد:” در دوره صفویه به مجموعه کلمات قصار،نصایح،اندرزها، تحقیق ها و ارشادات برجای مانده از شیخ صفی الدین اردبیلی “قارا مجموعه” اطلاق می شده است. ” غریب منتشا اوغلو” نیز در برگه شماره 105 از نسخه خطی منحصر بفرد آثارش، قارا مجموعه را تقریر شیخ صفی الدین و تحریر شیخ صدرالدین می شناسد. همچنین نسخه های خطی پراکنده ای از قار مجموعه با نام های البویوروق، قیلاووزالصفی،یول اهلینه قیلاووز، کؤنول، کلمات شیخ صفی و… در ترکیه،عراق،آذربایجان وجود دارد( مقدمه البویوروق، ترجمه نائبی،1381: 5)
یکی از این رسالات یافت شده با ویژگی بسیار قوی و متقن و متیقن از اوصاف رسالات قارا مجموعه ، رساله ای است که تحت نام البویوروق در میان فرقه “باجالان” از فرق “قزیلباشیه” شناخته شده است که نسخه ای از آن از سوی احد حامد الصراف در زمان حکومت ترکان باجالان در موصل کشف و نشر شده است در ابتدای البویوروق چنین آمده است: ” بو وارلیقدان یول اوغانا آپاردیم / بو یوخلوقدا ارن تک خاک پایم”( همان، 1381: 6)
دکتر نائبی در خصوص زندگینامه شیخ صف الدین اردبیلی می نویسد:” ماحصل ازدواج شیخ امین الدین جبرائیل از مریدان قوجا کمال الدین عربشاه اردبیلی با دختر عفیف جمال الدین باروقی به نام ” دولت خاتون”؛ فرزندی است به نام صفی الدین اردبیلی در سال 650 ه. ق در روستای کلخوران اردبیل که در خانواده ای اهل علم و عرفان متولد شدند.
بعد از فوت پدر صفی الدین ( در شش سالگی صفی الدین) مادرش تعلیم و تربیت پسرش را ادامه داده و صفی الدین را برای ادامه تعلیم و تحصیل به نزد شیخ نجیب الدین بوزقوش شیرازی در شیراز میفرستد و شیخ صفی در شیراز سعدی را نیز ملاقات می کند. بعدها شیخ صفی الدین به گیلان رفته و مدت 22 سال نزد شیخ زاهد گیلانی تلمذ می کند. شیخ در این مدت گویش گیلکی را یاد می گیرد و حتی چند بیت گیلکی هم از خود به جا می گذارد”( نائبی، 1381: 10-7-6)
یکی از کسانی که به شخصیت عرفانی و اعتقادی شیخ صفی الدین اردبیلی حمله کرده و حتی او را نیز شیعه ندانسته ، سید احمد کسروی می باشد. کسروی حتی چند بیتی که به گویش گیلکی از شیخ صفی الدین برجای مانده را مستمسک رساله خود قرار داده و در آن ادعا نموده است که شیخ صفی ترک نبوده و نهایتا چینین استنباط نموده که زبان اصلی مردم آذربایجان،آذری بوده است.
نطفه ی شومی که کسروی با استناد و استدلال بدان فرضیه موهوم و انگلیس_پسند” زبان آذری” را بنا نهاده و بعنوان زبان اصلی آذربایجان معرفی نموده که هنوز هم توسط پان ایرانیست ها و پانفارس ها و اربابان روسی و انگلیسی و ارمنی آنها تبلیغ می شود. استنباطی متوهمانه مبتنی بر استناد و استدلالی کذایی و غیرعلمی که تخم تفرقه و کینه را در دل پان ایرانیست ها کاشته است.
مترجم کتاب “البویوروق” شیخ صفی الدین اردبیلی در این خصوص می نویسد:” در حدود سده اخیر بود که شخصیت شیخ از طرف افراد معلوم الحال تخریب شد و متأسفانه کارساز گردید. ادوار براون انگلیسی که مأمور انگلستان برای تبلیغ بهائیت و تضعیف شیعه و نیز اختلاف قومی در ایران بود شخصیت ایشان را مورد هدف قرار داد و تخریب نمود و به دنبال وی ، احمد کسروی مورخ نام آشنا و مأمور حکومت پهلوی به ایشان جسارت نمود و حتی وی را شیعه و سید نمی دانست و چند بیت گیلکی شیخ را نیز دلیل بر گیلک بودن وی دانسته است”( نائبی، 1381: 10)
منبع:
شیخ صفی الدین اردبیلی، البویوروق( رساله قارا مجموعه)، ترجمه دکتر محمد صادق نائبی، تهران،انتشارات پیام، 1381
