22 اردیبهشت 1385، پس از انتشار كاريكاتور توهين آميز روزنامه «ايران» عليه هويت تُرکان، تجمعات اعتراضی اقصی نقاط آذربایجان جنوبی را فرا گرفت. تجمعات با اعتراض جنبش‌های دانشجویی شهرهای تبریز، اورمیه، اردبیل، اهر،زنجان، سولدوز، مرند، خوی، ماکی، میانه، خیاوو … آغاز و بلافاصله به خیابان‌ها کشیده شد.
اعتراضات مردم سرانجام در 1 خرداد 1385 به یک قیام ملی در آذربایجان انجامید و چندین روز به صورت گسترده تداوم یافت. در آن روزها، ملت آذربایجان به صورت متحد علیه سیاست فاشیستی جمهوری اسلامی و روزنامه ایران به صورت مدنی به پا خواستند.
در واقع کاريكاتور توهین آمیز روزنامه ایران بهانه‌ای برای شروع اعتراضات سراسری آذربایجان شد. انگيزه اصلي قيام سراسري ملت آذربايجان را باید در چندين دهه ظلم، تحقير و تبعيض فاشيسم و شوونيسم فارس جستجو كرد.
ﭘﺲ ﺍﺯ آغاز ﻗﯿﺎﻡ ﻣﻠﺖ ترﮎ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ، جمهوری اسلامی ﺑﺎ ﯾﻮﺭﺵ ﻭﺣﺸﯿﺎﻧﻪی ﻣﺎﻣﻮﺭﺍﻥ ﺍﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ ﮐﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬﺍﺷﺖ. در آذربایجان چندین ماه حکومت نظامی برقرار شد. ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺯﺩﺍﺷﺖ و صداها نفر محکوم به تحمل حبس در زندان شدند.
نیروهای امنیتی صدها تن از معترضین را به شکل وحشیانه‌ای به ضرب گلوله مجروع کردند. دستکم 13 ﻧﻔﺮ ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺁﻥ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﻭ 2 ﻧﻔﺮ ﻧﯿﺰ سال بعد ﺩﺭ ﻣﺮﺍﺳﻢ ﺳﺎﻟﮕﺮﺩ ﻗﯿﺎﻡ ﺑﻪ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺭﺳﯿﺪﻧﺪ. قاتلان و مسببان این شهیدان هنوز محاکمه نشده‌اند.
در این قیام، میلیون‌ها آذربایجانی ﺑﺎ ﺣﻀﻮﺭ ﺩﺭ ﺧﯿﺎﺑﺎن‌ها ﺍﻧﺰﺟﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮﻭﻧﯿﺴﻢ ﻓﺎﺭﺱ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻧﺪ. ﻧﯿﺮﻭﻫﺎﯼ ﯾﮕﺎﻥ ﻭﯾﮋﻩی دولت ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺗﯿﺮﺍﻧﺪﺍﺯﯼ و کشتار معترضین ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ.
به اذعان ﭘﻮﺭﻣﺤﻤﺪﯼ؛ ﻭﺯﯾﺮ ﻭﻗﺖ کشور، ﺩﺭ ﺧﺮﺩﺍﺩ 1385 در جریان قیام ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ، 1825 ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺯﺩﺍﺷﺖ، 135 ﻧﻔﺮ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺣﺒﺲ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﺍﻥ، 183 ﻧﻔﺮ ﻣﺠﺮﻭﺡ ﻭ 5 ﻧﻔﺮ ﺩﺭ ﭘﯽ ﺗﯿﺮﺍﻧﺪﺍﺯﯼ ﻣﺎﻣﻮﺭﺍﻥ شهید شدند.
ﭘﺲ ﺍﺯ ﻗﯿﺎﻡ 1 ﺧﺮﺩﺍﺩ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻭ ﺍﺩﺍﻣﻪﯼ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺩﯾﮕﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﺁذﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ، رسانه‌های داخل ایران ﻭ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺍﭘﻮﺯﯾﺴﯿﻮﻥ خارج، ﺍﺯ ﺣﻀﻮﺭ ﻋﺪﻩﯼ ﺍﻧﺪﮐﯽ ﺩﺭ ﺍﻋﺘﺮﺍﺿﺎﺕ ﺧﺒﺮ میﺩﺍﺩﻧﺪ. آنها حتی در مواردی قیام آذربایجان را محکوم می‌کردند.
قیام ملی خرداد 1385 ﺑﺮﮒ ﺯﺭﯾﻦ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺭﻗﻢ ﺯﺩ. ﻣﻠﺖ ﺁذﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ با آغاز خرداد ﺑﻪ ﺍﺳﺘﻘﺒﺎﻝ ﺳﺎﻟﮕﺮﺩ ﻗﯿﺎﻡ ﺧﻮﻧﯿﻦ 1385 ﺭﻓﺘﻪ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺭﻭﺯ ﺭﺍ ﮔﺮﺍﻣﯽ میﺩﺍﺭﻧﺪ. این قیام ملی در تاریخ آذربایجان با نام قیام خرداد جای گرفت.
پس از این قیام 1385، حرکت ملی-مدنی آذربایجان جنوبی وارد مرحله جدیدی شد. آذربایجانی‌ها با تمام وجود و به نام آذربایجان در مقابل شوونیزم فارس متحد شدند.
