سونگونون میس معدنینده‌کی ماليه و قانون پوزونتولاری‌نین یئنی اؤلچولرینی اورتایا چیخاران سندلر الده ائتدی.
بو تشکیلات‌دا قانون پوزونتولاری‌نین درجه‌‌‌سی بئله‌دیر کی، بو معدنین مودورلری و بؤلگه‌دکی بعضی یئرلی مسووللار، او جومله‌‌‌دن ورزقانین کئچمیش جوما ایمامی و ایسلام مجلیسی‌نین موختلیف دؤورلرینده‌کی ملت وکیللری، باش موفتیشلیک، اینقیلاب کئشیکچیلری اطلاعاتی، محمد خاتمی حؤکومتیندن حسن روحانی حؤکومتینه قدر صنایع، معدن و تیجارت ناظرلری، اطلاعات ناظرلیگی و محکمه اورقانلاری داخیلدیر.
بو شخصلر و تشکیلاتلار یا بو گئنیش یاییلمیش فسادا ایشتیراک ائتمیش و فایدالانمیشلار و یا بو قانون پوزونتولاریندان خبردار اولموش و اونلاری اؤرتموشلر.
داها اوّل ایران‌وایرده‌کی معدن ایله باغلی رئپورتاژدا یئرلی اینسانلارین معدن باره‌ده اولان حکایه‌‌لرینه یئر وئرمیشدیک. چئوره‌یه ديَن زیان، یئرلی ساکینلرین ایشه گؤتورولمه‌سی ایله باغلی قانون نورمالارینا عمل ائدیلمه‌مه‌سی و سونگون کندی‌نین داغیدیلماسی موقابیلینده معدنین مادی عهده‌‌لیکلری‌نین یئرینه یئتیریلمه‌مه‌سی بو معدنین قونشولوغوندا یاشایان وطنداشلارین ناراضیلیغی‌نین سببلریندن بیریدیر. لاکین ایندی ایران‌وایرین الینه سونگونون میس تشکیلاتیندا قانون پوزونتولاری‌نین و فساد میقیاسینی گؤسترن سندلر چاتدی.
سونگونون میس معدنی دوغو آذربایجان ایالتی‌نین قوزئیینده‌کی ورزقان شهرینده یئرلشیر. بو معدن قوزئی-باتی میس کمرینده یئرلشیر و ایکی میلیارد توندان چوخ معین ائدیلمیش ژئولوژی رئزروی اولاراق ایران و اورتا دوغونون ان بؤیوک میس معدنیدیر.
بونونلا بیرلیکده، ورزقانین ایسلام مشورت مجلیسینده‌کی ملتوکیلی اولان اللهوردی دهقانی‌نین سؤزلرینه گؤره، ایللیک گلیری 15 مین میلیارد تومان اولان بو معدن بو بؤلگه‌نین اقتصادی گلیشمه‌سینده اهميتلی بیر ديَیشیکلیک ائده بیلمه‌دی. بونونلا یاناشی، دوغو آذربایجانین «ایمام خومئینی یاردیم کومیته‌سی»نین باش مودورونون سؤزلرینه گؤره، ورزقان شهری‌نین اهالیسی‌نین 11 فایزینه بو کومیته طرفیندن دستک وئریلیر و حتی بو شهرین بعضی کند مکتبلری‌نین درسلری کانئکسلرده کئچیریلیر.
تبریزین ایسلامی مشورت مجلیسینده‌کی کئچمیش ملتوکیلی اکبر اعلمی‌نین، تلگرام کانالیندا معدنین قانون پوزونتولارینا دایر سندلر حؤکومت و نظارت اورقانلاری‌نین اؤنونو آلماق اوچون هئچ بیر تدبیرلری اولمادان سونگونون میس معدنینده ایگیرمی ایلدن چوخ ماليه پوزونتوسو و قانون پوزونتولاری‌نین باش وئردیگینی گؤستریر.
اعلمی، محمد خاتمی‌نین حؤکومتینده‌کی او واختکی صنایع و معدنلر ناظری اسحاق جهانگیری‌یه یازدیغی مکتوبلاری یاییملاییب. جهانگیری‌نین جاوابیندان ایقنا اولمامیشدی و بو سببدن همین ناظر 1381 و 382-جی ایللرده ایکی دفعه مجلیسه چاغریلدی.
اکبر اعلمی‌نین جهانگیری‌یه وئردیگی سؤاللار ایسلام مشورت مجلیسی‌نین سندلرینه گؤره، مادی شفافلیغین اولماماسی، گئنیش یاییلمیش قانون پوزونتولاری و بو معدنین چئوره پروبلئملری ایله علاقه‌لی ایدی.
سونگون میسینه دایر دوققوزونجو مجلیسین ایستینطاق راپورونون بیر نوسخه‌سی ایران‌وایرین الینه چاتیب، بو، آلتینجی مجلیسده‌کی اعلمی‌نین آراشدیرماسینین سونگون معدنینده‌کی داها چوخ قانون پوزونتولاری‌نین و ماليه پوزونتولاری‌نین قارشیسینی آلمادیغینی گؤستریر. بو راپور هله عومومی اولاراق آچیقلانماییب.
سونگون میسینه دایر دوققوزونجو مجلیس آراشدیرماسی راپوروندا ماليه پوزونتولاری، مودورلرین و وظیفه‌لی مقاملارین سوء ایستیفاده حاللاری گؤرونور، او جومله‌‌‌دن: ایداره‌ائتمه بونوسلاری باشلیغی آلتیندا اؤده‌نیشسیز و آدسیز ویا آدا دایر قئیری قانونی اولاراق اؤده‌نیلمه‌لر، بؤیوک میقداردا اختلاس و تؤره‌مه شرکتلری‌نین حِسابلاری‌نین دفعه‌‌لرله (یالنیز بیر حالدا 2475 سند اوچون 1 میلیارد 616 میلیون 933 مین 636 تومانلیق ایکی دفعه اؤده‌نیش)، شرکتین آلی وئریشی و ساختا حِساب فاکتورلارینا رانت یاراتماق و داها یوکسک مبلغلرله آلیش قیمتلرینی قئید ائتمک، شرکت مودورلری‌نین مقاملاریندان سوء ایستیفاده ائده‌رک تبریز بانکلاریندان بؤیوک واملارین گؤتورولمه‌سی، فرقلی بانکلاردا واده‌لی پول قویماق و فایزلرین بیر حیصه‌‌‌سینی شخصی حِسابلارا کؤچورمک (یالنیز بیر میثال اوچون، بانک صادرات ورزقانا 22 فایزلیک آیلیق فایزله 70 میلیارد تومان واده قویماق و گلیرین 15 فایزینی شرکتین حِسابینا و 7 فایزینی شخصی حِسابا کؤچورمک)، سونگونون میس املاکی‌نین اؤزل شرکتلره پولسوز تحویل وئریلمه‌سی، عهده‌‌لیک ائتمه‌دن آنلاشمالی شرکتلر طرفیندن شرکت املاکینا ديَن ضرر، میلیاردلارلا یئرسیز ساتینالمالار و بعضاً ایستیفاده مدتی بیتمیش کیمیاسال ماده‌‌لرین آلینماسی، شرکت مودورلری طرفیندن پروژه‌لرین کیفایت قدر گوجو و تجروبه‌سی اولمایان شخصی دوستلارینا تحویل وئریلمه‌سی و بو پروژه‌لرین یاریمچیق قالماسیندان اؤتورو میس شرکتینه وئریلن ضررلر، پروژه‌لرین باشلامازدان اؤنجه تئکنیکی-اقتصادی اساسلاندیرما ائدیلمدن یئنی پروژه‌لرین حاضرلانماسی و لاییحه‌‌لرین یاریمچیق قالماسی، امک حاقی اؤده‌نیشی، شرکتده اولمایان 79 نفره میلیاردلارلا اؤدول و ایش واختی اوزاما امک حاقینین وئریلمه‌سی، شرکتین اورتدیگی کنستانتره‌ده گئنیش یاییلمیش قانون پوزونتولاری (بیر نئچه ایتیریلمیش یوک ماشینی، کنستانتره‌نین بیر حیصه‌‌‌سینی اوغورلاماق و یئرینه سو علاوه ائتمک کیمی…)، میس سونگونون منزیل تعاونی ایداره هئیتی‌نین عضولری طرفیندن اهر شهرینده بو تعاونی تورپاقلاری‌نین غصبی («مرتضی حاج احمدی»، «داریوش صفرزاده»، «میرباقر میرراضی»، «محمدحسین فیروزفر» و «ابوالفضل اسمعیلی»)، میس کارخانه‌سی‌نین اساسلی تعمیرینی شرکتیین تئکنیکی خیدمت رئیسینین قاییناتاسینا (فتوحی) وئریلمه‌سی و تعمیرات ائدیلمه‌میش و آلینمامایش تاسیسات اوچون فاکتورون چیخارماسی، ساختا تعمیر ائتمک اوچون قوصورلار چیخارماق قصداً تخریبات و (کارخانه‌نین هر دفعه اساسلی تمیری‌نین ديَری 10 میلیارد توماندیر)، اساسلی تعمیر ایشلری آپاران آنلاشمالی شخص طرفیندن آلتی گون عرضینده 300 میلیون تومان دسر (بیسکویت، میوه سویو و موز) اوچون فاکتور، میس سونگونون مودور رضا شریفی طرفیندن حِسابسیز باغیشلار و معدن ایشلری اوزره مودور «معصوم باقرنژاد» طرفیندن تبانی ائدیلرک آنلاشمالی شرکتلر اوچون 30 میلیارد تومان پول آلماق.
بو راپوردا دیگر تفروعاتلار دا وار، ان اوغورسوز حیصه‌‌‌سی 1391 ده ورزقان، هریس و اهر زلزله‌‌‌لرینده‌کی آیریلان اعتبارلارین خرجلنمه‌سی ایله علاقه داردیر.
ایران میس صنایع شرکتی‌نین آییردیغی 10 میلیارد توماندان جمعی آلتی میلیاردی خرجله‌نیب و قالان دؤرد میلیارد تومانین طالعیی معلوم دئییل. عینی زاماندا، شرکتین زلزله‌‌‌دن ضرر چکمیش اینسانلار اوچون عملیات خرجلری سندلرین گئنیش ساختالاشدیریلماسی ایله موشایعت اولوندو، بونلاردان ان باشلیجاسی خالق طرفیندن اولونان یاردیملارین میس شرکتی آدینا یئنیدن آمبالاژلانماسی و بو شرکت آدینا فاکتور ائدیلمه‌سی ایدی.
اونونجو مجلیسده میلی میس شرکتینی آراشدیرما پلانی بیر داها تصدیقلندی و 1396-جی ایلده حیاتا کئچیریلدی. شرکتین اوچ آلت تشکیلاتی اولان، «مس سرچشمه»، «مس شهربابک» و مس سونگون داخیلدیر.
میلی ایران میس شرکتی‌نین مجلیسده ایکی دفعه آراشدیریلما پلانی‌نین تصدیقلنمه‌سینه باخمایاراق، هر دفعه نامعلوم سببلردن بو آراشدیرمالار نتیجه‌سیز قالدی و اونودولدو.
اونونجو مجلیسین اقتصادی کمیسیونونون باشقانی «محمدرضا پور ابراهیمی داورانی»، ایسنایا وئردیگی موصاحیبه‌ده (1396) بونلاری سؤیله‌دی: «مؤوجود حؤکومتده پروبلئملر خاتیرلاتیلدی و کئچمیش صحولرین تکرارلانماماسی اوچون آراشدیرما آپاراجاغینی گؤزله‌دیک. “تأسف کی، سون اوچ ایلده باش وئرن گئدیشات اؤنجه‌کی ایللرین ترئندی‌نین داوامیدیر.»
میلّی میس شرکتیندن بو دؤورده داخیلی و خواریجی ساتیش و آلیش-وئریش پروسئسی، شرکتین خاریجده‌کی مالی حِسابلاری‌نین نئجه آپاریلماسی، گلیشمه پروژه‌لری‌نین و آشاغی آخین ساحه‌‌‌لری‌نین فعالیتینده قئیری-معينلیک، دایاندیریلمیش پروژه‌لر، پروژه‌لرین چئوره پروبلئملری، ضروری اولمایان خرجلرین آرتماسی، شرکتده اورتیمین آزالدیلماسی، ماليه ایمکانلاری و بلاعوض و یوکسک میقداردا اولان اؤده‌نیشلر، میس شرکتی ایشچیلری‌نین امکلی فوندونون و آنلاشمالارین ایجراسی‌نین آراشدیریلماسی حیاتا کئچیریلمیشدیر.
میلی میس شرکتی‌نین بو دؤورده آپاردیغی آراشدیرمانین نتیجه‌لری، 1398-جو ایلین اردیبهشتینده 10-جو مجلیسده آراشدیریلدیقدان سونرا محکمه سیستمینه گؤندریلدی. لاکین، مجلیسین آراشدیرما راپورونون عدليه اورقانلارینا گؤندریلمه‌سیندن بیر ایلدن چوخ واخت کئچسه ده، پوزولانلارا قارشی بیر پرونده‌نین آچیلماسی، توتوقلاما و یا محکمه قراری وئریلمه‌سی باره‌ده هئچ بیر خبر یوخدور.
ایران میس صنایع شرکتی‌نین مجلیس آراشدیرماسینین مارژیناللشمه‌سی‌نین تظاهورلریندن بیرینی سونگونون میس مودورلوگونده‌کی ديیشیکلیکده گؤرمک اولار. کئچن آی ایالت و اؤلکه مقاملاری‌نین قاتیلدیغی بیر مراسیمده، «علی بیات ماکو» ورزقانین سونگون میس شرکتی‌نین یئنی مودورو اولاراق تقدیم ائدیلدی.
تسنیم خبر آژانسی یازیب: «مراسیم زامانی علی بیات ماکو ورزقانین سونگون میس شرکتی‌نین یئنی مودورو اولاراق تقدیم ائدیلدی. رضا شریفی امکلیلییه چیخدیقدان سونرا گؤستردیگی سعیلره گوره تقدیر ائدیلدی.»
رضا شریفی 1392 ایله 1393 آراسیندا سونگونون میس تشکیلاتیندا ایشله‌میش و 1387 ایله 1388 آراسیندا اسیدسولفوریک اورتیمی مودورو، سونگونون میس تشکیلاتی‌نین مودورو و 1388 ایله 1393 آراسیندا معدن مس مزرعه‌نین مودورو اولموشدور. آیریجا، 1393-جو ایلده امکلیلییه چیخدیقدان سونرا 1397-جی ایلین خردادیندا یئنیدن مس سونگونون مودورو اولاراق سئچیلدی و 1399-جو ایلین خردادینا قدر ایشله‌مه‌یه داوام ائتدی.
بو آرادا، مس سونگونون کئچمیش مودورو رضا شریفی‌دن سعیلرینه گؤره تقدیر ائدیلدی و امکلیلییه چیخدی.
ایران‌وایرین الده ائتدیگی سندلره گؤره، او ایشله‌دیگی مدتده بیر چوخ مالیه قانونسوزلوغو و اختلاس حادثه‌‌‌لری باش وئریب و اؤزو ده ماليه پوزونتولاری و قانون پوزونتولاری‌نین اوزون بیر سیاهه‌سینه مالیکدیر.
بو راپوردا دوققوزونجو و اونونجو مجلیسین آراشدیرما سندلرینده قئید اولونان بعضی ماليه پوزونتولاری و قانون پوزونتولاری مس سونگونده رضا شریفی‌نین مودور اولدوغو زامان باش وئردی.
ایران‌وایر آیریجا تبریز اینقیلاب کئشیکچیلری‌نین گیزلی یازیشما سندلری‌نین صورتینی الده ائدیب، بو سندلرده میلی تفتیش تشکیلاتیندان توتموش محکمه سیستمینه قدر، حتی تهلوکه‌‌‌سیزلیک و خوصوصی خیدمت اورقانلاری‌نین بو پوزونتولاردان خبردار اولدوقلاری و یا فایدالاندیقلاری گؤستریلیر.
سونگونون میس تشکیلاتیندا ایکی ایل داوام ائدن ایختیلاسلار و گئنیش یاییلمیش قانون پوزونتولاری ایله علاقه دار اورقانلارین و قوروملارین سوکوتو و ایشبیرلیگی ایزلری، دؤولت مامورلاری‌نین قئیری-قانونی مشغوللوغو و پروژه‌لری سونگونون میس شرکتینه قئید-شرطسیز کؤچورولمه‌سی ایله ایزله‌نیله بیلر.
«رضا نظری» اهر باش ساوجیسی‌نین اوغلو، «رضا اسمعیلی»، ورزقانین کئچمیش جوما ایمامی‌نین اوغلو، اهر اظلاعات ایداره‌سی‌نین کئچمیش رئیسی «ناصر شکرانه»نین قاینی «مولائی»، تبریزین کئچمیش ملتوکیلی محمد رضا تاج‌الدینی‌نین خالاسی اوغلو «عادل جعفرپو» دوغو آذربایجان والیسی‌نین سیاسی و تهلوکه‌‌‌سیزلیک معاونینین اوغلو «امین باصری»، «علیرضا آقائی» تهلوکه‌‌‌سیزلیک رئیسی علیرضا منادی سفیدانین یاخین قوهومودور، «اصغر روشن» و «پرویز گوزل‌پور»، کئجمیش صمت ناظری رضا رحمانی‌نین ملتوکیلی اولدوغو زامان زامان اونون دفترینده خالق ایله علاقه‌‌‌لر مسوولو اولموشدولار کی سونگونون میس تشکیلاتیندا ایشه آلینیبلار.
ایسلام مصلحت مجلیسی سئچکیلری زامانی رضا رحمانی سئچکی کامپانیاسی مودورو اولان سخاوت خیرخواها آذربایجان میس تشکیلاتی‌نین بوتون ساتینالمالارینی ایشه گؤتورمه‌لری اونا تحویل وئریلمیشدیر.
سونگون میس مولکوندن اوچ سوزوکی گراند ویتارا نقليات واسطه‌‌‌سی‌نین کئچمیش صمت ناظری رضا رحمانی و ورزقانین مجلیسده‌کی کئچمیش ملتوکیلی و اهر اطلاعات ایداره‌سی‌نین رئیسی رضا علیزاده‌نین عائله‌‌‌سینه وئریلمه‌سی.
سونگون صنعتکارلار قرض‌الحسنه‌سی‌نین «سیاوش سلیمی» و «حبیب سلیمی»، سککیزینجی و اونونجو مجلیسده‌کی ورزقانین ملتوکیلی رضا علیزاده‌نین قیینلری و «صادق میکاییلی»، سیاش سلیمی‌نین قاینی و علیزاده‌نین سئچیم کامپانیاسیندا فعال اولان «مرتضی حاج احمدی»، و انون قیزی اولدوز حاج احمدی‌نین اییشتیراکی ایله یارادیلماسی و ده میلّی میس شرکتی طرفیندن ایشه گؤتورولمه‌سی. ورزقانین محروم کندلرینه مس سونگون یاردیمی علیزاده‌نین قایینی سیاوش سلیمی واسطه‌‌‌سی ایله میس سونگونون نظارتی اولمادان تعمین ائدیلیب.
گئنیش ماليه پوزونتولارینا سبب اولان میس سونگون تشکیلاتی‌نین فوتسال کومانداسی‌نین باش مودورو وظیفه‌‌‌سینه تبریزین کئچمیش بلدییه باشقانی صادق نجفی‌نین اوغلو، حامد نجفی‌نین نین تعیین ائدیلمه‌سی. یالنیز بیر نومونه‌ده، 1389-جو ایلده میس سونگون طرفیندن 80 میلیون تومانین فوتبول فدراسیونونون حسابینا کؤچورولمه ادعاسی بو فدراسیون طرفیندن رد ائدیلدی و بو مبلغین طالعیی بیلینمیر.
سونگون ورزقان میس تشکیلاتی منشأ‌ییندن عیاری دوشوک ماتئریاللارین اهر مس مزرعه‌سینه داشینماسی تعیین اولونان یئره، ایحاله کئچیرمه‌دن و قانونی رسمی‌لشدیریلمه‌دن مجلیسین اونونجو دوورونده تبریزین ملتوکیلی اولان شهاب‌الدین بی‌مقدارین باجی‌سی اوغلونون گتیریلمه‌سی.
اینضیباطی، ماليه، ایداره‌ائتمه پوزونتولاری، ایختیلاس، سند‌لشدیرمه، شرکتین پروژه‌لری‌نین ایحاله‌سیز و قانونسوز یوللارلا تحویل وئرمک، دؤولت مسووللاری‌نین قوهوملارینی لاقئید اولاراق ایشه گؤتورمک و سونگونون میس معدنینده کیفایت قدر آراشدیرما ائتمه‌دن پروژه‌لری حیاتا کئچیرمک حاکیميتین بو باره‌ده سسسیز قالدیغی بیر سیرا حادثه‌‌‌لردیر. هر کسین بو ایشده الی واردیر.
مقاله و آراشدیرما: پرویز یاری
