Giriş:
İran coğrafyasında yerləşən Güney Azərbaycan Türkləri əhəmiyyətli mədəni və dil problemləri ilə üzləşirlər. Onların ana dilində danışmasına baxmayaraq, azərbaycanca yazı və oxumaq imkanları məhduddur. Bu, onların dil və mədəni hüquqlarının daha çox qorunduğu Quzey Azərbaycan azərbaycanlılarından tamamilə fərqlidir. Güney Azərbaycanda yaşayan və İranda fars aparteid sistemi altında yaşayanların azərbaycanlı kimliyini və hüquqlarını gücləndirmək üçün çoxşaxəli yanaşma tələb olunur. Bu məqsədə kömək edə biləcək bəzi vacib addımlar bunlardır.
Mədəni və linqvistik (dilsəl )muxtariyyət:
Dil tədrisi.
Azərbaycan dilinin tədrisini təşviq etmək vacibdir. Azərbaycan türkcəsində dil kurslarının olmasına icazə verilmədiyi üçün insanlar dili bacardıqları qədər öyrənməlidirlər. Özəl məktəblər, qeyri-rəsmi təhsil mərkəzləri, axşam dərsləri və onlayn təhsil dil bacarıqlarını yaymaq üçün təsirli yol ola bilər. İcma tərəfindən idarə olunan təşəbbüslər vasitəsilə biz formal təhsil sisteminin məhdudiyyətlərini dəf edə bilərik.
Latın əlifbası.
Güney Azərbaycandakı Azərbaycan türklərinin latın əlifbasından istifadə etməyi öyrənmələri çox vacibdir. Bu, onların həm Azərbaycan, həm də Türkiyə mediasını oxuyub başa düşməsini asanlaşdıracaq, həmçinin övladlarının Azərbaycan və Türkiyə universitetlərində təhsil almasını asanlaşdıracaq. Latın əlifbasını mənimsəməklə onlar Şimali Azərbaycan və Türkiyədəki mədəni və dil yaxınları ilə daha yaxşı inteqrasiya edə bilərlər. Güney Azərbaycanda yaşayanlar ərəb əlifbası ilə yazır ki, bu da düzgün tələffüz etməyi qeyri-mümkün edir və digər türk ölkələri ilə ticarət üçün düzgün əlifba deyil. Bu, onların iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyətini çətinləşdirir, onların yoxsullaşmasına gətirib çıxarır.
Rəqəmsal resurslar(dicital qaynaklar): Latın əlifbasından istifadə etməklə Azərbaycan dilində tədris materiallarının, kitabların və digər resursların yayılması üçün internet və sosial mediadan istifadə oluna bilər. Bu, məhdudiyyətlərə baxmayaraq, daha çox insanın öz ana dilində yazmağı və oxumağı öyrənməsinə şərait yarada bilər.
Siyasi və hüquqi iş metodu
İnsan Haqları: İran hökumətinə dil və mədəni hüquqlara hörmət etməsi üçün təzyiq göstərmək üçün beynəlxalq təşkilatlar və insan haqları qrupları ilə işləyin. Amnesty International və Human Rights Watch kimi təşkilatlara pozuntuları sənədləşdirin və hesabat verilə bilər.
Diplomatiya: İrandakı azərbaycanlıların mədəni və dil hüquqları məsələsini gündəmə gətirmək üçün diplomatik kanallardan və BMT kimi beynəlxalq forumlardan istifadə edilə bilər.
Sosial iştirak və aktivlik
Yerli Təşkilatlar: Azərbaycan mədəniyyətini və dilini təbliğ edən yerli mədəni və linqvistik (dilsəl) assosiasiyalara(dərnəklər) dəstək və iştirak etmək. Bu təşkilatlar icma üçün mərkəz rolunu oynaya və həmrəyliyi və mədəni maarifləndirməni təşviq edə bilər.
Media kampaniyaları: Güney Azərbaycanda Türklərin acınacaqlı vəziyyətinə diqqəti artırmaq üçün sosial media və digər platformalardan istifadə edin. Mədəni hadisələri, tarixi faktları və linqvistik resursları vurğulayan məzmun yaradın və yayımlaya bilərsiniz.
Təhsil və Tədqiqat
Akademiklərlə əməkdaşlıq: İranda Azərbaycan dili və mədəniyyətinin vəziyyətini sənədləşdirmək və öyrənmək üçün həm İran daxilində, həm də xaricdə tədqiqatçılar və universitetlərlə əməkdaşlıq edin. Maarifləndirmək üçün tədqiqat nəticələrini dərc edin və yayın.
Təqaüdlər(Burslar) və Mübadilə Proqramları: Azərbaycanlı gənclərə Azərbaycan Respublikasında və öz dillərində oxumağı və yazmağı öyrənə biləcəkləri digər ölkələrdə təhsil almağa imkan verən təqaüd və mübadilə proqramları yaradın və dəstəkləyin.
Beynəlxalq Əməkdaşlıq
Sürgün təşkilatları: İrandakı azərbaycanlıların hüquqlarına beynəlxalq dəstəyi və əlaqəni artırmaq üçün azərbaycanlı sürgün təşkilatları və diaspor qrupları ilə birlikdə çalışımaq olar.
Lobbiçilik: Beynəlxalq siyasətə təsir göstərmək və azərbaycanlıların ağır vəziyyətinin qlobal səhnədə tanınmasını təmin etmək üçün işləyə bilən lobbiçiləri və hüquqşünasları cəlb edəbilərsiniz.
Nəticə
Güney Azərbaycanda azərbaycanlı kimliyinin inteqrasiyası və güclənməsi müxtəlif aktorlar arasında koordinasiya və əməkdaşlıq tələb edən uzun və tələbkar bir prosesdir. Bu sahələrdə səbir və xoş əhval-ruhiyyə ilə çalışmaqla, Güney və Quzey Azərbaycan İnsanların arasında sosial və mədəni əlaqələr gücləndirilə, İranda fars aparteid sistemi altında yaşayanların hüquqları yaxşılaşdırıla bilər.
yazar Yoldaş qorxmaz
