بر همگان روشن می‌باشد که جنس اعتراضات اخیر با همه اعتراضات و‌قیامهای چهار دهه حاکمیت جمهوری اسلامی ایران چه در آذربایجان و جه در سایر نقاط ایران متفاوت و به نوعی منحصر به فرد می‌باشد به همین جهت چگونگی تعامل و برخورد حرکت ملی آذربایجان خیلی فراتر از یک جمله حمایت و مشارکت ویا عدم حمایت مشارکت می‌باشد .قبل از ورود به موضع حرکت ملی در ارتباط با قیام های موجود و در حال وقوع و تداوم ،لازم می بینیم کمی در مورد ماهیت و خصوصیات قیام موجود توضیح بدهم ؛
الف: یکی از مهم‌ترین ویژگی های این قیام وقوع آتی و غیر قابل پیش بینی بودن آن می‌باشد بطوری که وقوع این قیام آن هم در این ابعاد وسیع هم برای جمهوری اسلامی وهم برای اپوزیسیون شناسنامه دارچه در مرکز وجه در سطح حزکت های ملل غیر فارس ازجمله حرکت ملی آذربایجان یک امر واقع را تحمیل نمود .شباهت این قیام را از لحظ زمان وقوع شاید می توان‌ها حادثه آغاز گر بهار عربی در تونس مقایسه کرد که‌با خود سوزی محمد بوعزیزی در اعتراض به گرانی و شرایط سخت زندگی در تونس شروع وبه دیگر کشورهای عربی سرایت نمود .قیام اخیر هم با قتل مهسا امینی توسط پلیس گشت ارشاد استارت زده شد .لذا سرزنش کردن حرکت ملی آزربایجان خصوصا احزاب آذربایجان به خاطر عدم پیش بینی وقوع جنین قیامی مقرون به صحت نمباشد .این در حالی است که احزاب آذربایجانی در مدت بسیار کوتاه با تحلیل شرایط جدید با صدور بیانیه های چند گانه هم در سطح احزاب آذربایجانی وهم در سطح احزاب غیر آذربایجانی بودن تردید و شبهه سرایط جدید را در جهت منافع ملی آذربایجان تشخیص داده و ضمن حمایت از تظاهرات کنندگان کف خیابان های شهرهای کوچک و بزرگ آذربایجان بر ادامه تظاهرات و گسترش آن تاکید نموده است .
ب:با بررسی ترکیب تظاهرات کنندگان در شهرهای مختلف آذربایجان در طول دو هفته اخیر به راحتی پیش قراول بودن زنان و جوانان آذربایجان مسجل می‌شد که نوک حملات خود متوجه ماهیت استبدادی و تبعیض گر نظام جمهوری اسلامی از بعد تبعیض علیه زنان ،جوانان و ملیت آنها نموده اند که بررسی شعارهای سردرداده شده که بیشر از شعارهای « مرگ بر دیکتاتور »،« قادین جنایتلری سیاسیدیر »،«آزادلیق عدالت ملی حوکومت»استفاده می‌کنند ماهیت ملی اتنیکی ،فمنیستی ،ضد استبدادی ونیز دمکراسی خواهانه بودن آن را ثابت می‌کند.این خصوصیت قیام نشان از فربه شدگی گفتمان حرکت ملی در کنار ماهیت ملی و آزادیبخش بودن آن دارد که به نوعی در حال وارد کردن جنبش زنان ،جوانانان ،طرفداران حقوق محیط زیستی و دیگر جنبش‌های موجود در جغرافیای تاریخی آذربایجان در دل حرکت ملی وآزادیبخش آذربایجان می‌باشد .
ج:ویژگی دیگر این قیام وسعت جغرافیایی آن چه در داخل آذربایجان جنوبی و جه در میان ملت های غیر فارس و مرکز در معنای سیاسی می‌باشد .همزمانی قیام در اکثر نقط ایران شانس تداوم ,تعمیق وگسترش قیام را به جهت پخش قدرت سرکوب رژیم به شدت افزایش داده و انگیزه بیشری را به فعالین خرکت ملی جهت حمایت،،ورود و هدایت قیام در جغرافیای تاریخی آذربایجان می ببخشد .از طرف دیگر با شهادت خانم دختر تورک حدیث نجفی در شهر کرج که به سمبل قیام حاضر تورکان تبدیل شده است ونیز شهادت جواد حیدری از شهر قزوین شکست سیاست آسیمیلاسیونی رژیم های پهلوی و جمهوری اسلامی ایران در اراضی تاریخی آذربایجان ،و شکست سیاست مهندسی اتنیکی و جغرافیایی بر علیه تورکان آذربایجان را نشان می‌دهد .این نکته اساسی هم انگیزه و اراده حرکت ملی برای حمایت و هدایت قیام را به طرز قابل ملاحظه ای افزایش داده است .
استراتژی ،رویکرد ها و مواضع حرکت ملی آذربایجان
این روزها سوالات زیادی درخصوص پایداری قیام ،اهداف ونیز همسانی و عدم همسانی اهداف حرکت ملی آذربایجان با هدف این قیام ونیز موضع و عملکرد حرکت ملی مطرح می‌شود که احتیاج به روشنگری و تبیین و‌توصیح دارد که به جهتدشدت و سرعت تحولات فرصت جواب دهی کافی پیدا نکرده است که نیاز به ابهام زادی دارد .بخشی از این خلاء تحلیلی به خاطر غیر قابل پیش بینی بودن قیام و بخش برمیگردد به مشغله فعالین پیشرو در عرصه اطلاع رسانی ،سازماندهی و نیز فعل و انفعالات متنوع در عرصه سراسری ایران،منطقه و در سطح بین‌المللی می‌باشد .
سوال کلیدی که دغدغه ذهنی خیلی از آذربایجانی ها می‌باشد این است که آیا این حرکت منجر به نابودی رژیم جمهوری اسلامی ایران خواهد شد ؟ آیا بر فرض سقوط نظام ملت آزربایجان موفق به کسب حاکمیت ملی خود تحت اصل حق تعیین سرنوشت خود خواهد شد ؟ شکل تعیین سرنوشت ملت آذربایجان به شکلی امکان تحقق پیدا خواهد کرد؟آیا امکان و‌تصور تحقق حکومت ملی برای آزربایجان فراهم خواهد شد ؟سیر تحولات به کدام سمت تمایل پیدا خواهد نمود ؟فروپاشی ویا یک آلترناتیو قابل پیش بینی در چارچوب ایران که در آن نیروهای رقیب و بعضا متخاصم با دخالت بازیگران منطقه ای و بین‌المللی تن به یک سیستم جدید و جایگزین خواهد داد؟در صورت سیر حوادث به سمت یک سیستم غیر متمرکز جه نوع سیستمی در انتظار آذربایجان و دیگر ملت ها می‌باشد ؟حرکت ملی با چه سیاست و ابزارهایی تمامیت ارضی آذربایجان و مخصوصا امنیت آذربایجان غربی را تامین خواهد نمود ؟امکان دور خوردن ملت آذربایجان از طرف نیروهای غیردمکراتیک و تورکوفوبیا تا چه حد جدی است ؟دادن‌پاسخ قطعی ودر یک نسخه واحد برای این همه محهولات در شرایط حاضر هم غیر ممکن وهم غیر واقعی می‌باشد .
استراتژی حرکت و نقشه راه
حرکت ملی آذربایجان در فاز نوین خود سابقه تقریبا سی ساله دارد که در این سه دهه در هر دهه تمرکز خاصی را برای مسایل و مشکلات اساسی آذربایجان داشته است . در دهه اول که تقریبا مصادف با استقلال جمهوری آذربایجان بوده است تمرکز اساسی حرکت روی زبان،هویت ،تاریخ و مواردی از این قبیل داشته است .در دهه دوم مسایل و‌مفاهبم اجتماعی و سیاسی که با پیدایش جنبش دانشجویی آذربایجان رشد قابل ملاحظه ای در گفتمان حرکت را نشان می‌دهد زمینه تشکل یابی بیشتری را پیدا کرده و در تمام این دوره بیست ساله استراتژی خنثی سازی سیاست های انکار گرایانه از طرف مرکز در پیش می‌گیرد .به همین خاطر می‌باشد که شعار های محوری حرکت در قیام ۱ خرداد۱۳۸۵ در جهت اثبات هویت تورکی ملت آذربایجان و نفی سیاست های فارسی سازی است .به همین خاطر می‌باشد که به جهت همراهی جمهوری اسلامی ایران و اپوزیسیون مرکز گرای ابران در سیاست انکار ، تحقیر و سرکوب ،حرکت ملی آذربایجان اعتنایی به جنبش سیز نشان نمدهد.در دهه سوم حرکت که دوره کنونی آن را تشکیل می‌دهد حرکت وارد فاز سیاسی بیشتری شد ه و با به راه انداختن مدیاها،موسسات حقوق بشری ونیز تشکلات سیاسی متعدد وارد عرصه سیاست ورزی در داخل و عرصه بین‌المللی می‌شود .در نیمه دوم دهه سوم حرکت ملی ،علی رغم وقوع اعتراضات اجتماعی تقریبا وسیع در مرکز ویا با ماهیت مرکزی حرکت ملی آذربایجان همچنان به سیاست عدم اعتماد به مرکز ادامه داده و بر شدت مبارازات و فعالیت های خود می افزاید .یکی از عرصه های سیاست ورزی حرکت ملی ابحاد ارتباط و همکاری استراتژیک بیشتر با حرکت‌های ملتهای غیرفارس می‌باشد که این مساله حرکت ملی آذربایجان را از یک حرکت منطقه ای به یک جریان فرا منطقه ای در ایران تبدیل می‌کند .احزاب آذربایجانی با کسب اعتماد به نفس سیاسی بیستر برنامه کاری خود را در عرصه های کاملا سیاسی وبه عنوان بازیگر اصلی و عطف به موقعیت رهبریت آذربایجان در تاریخ معاصر مخصوصا دوره مشروطیت تدوین ودر ابن راه با غلبه نسبی به سیاست عدم اعتماد به جریان‌های اصلی مرکز گرا دست به بازیگری سیاسی متناسب با وزن و موقعیت مستحق آذربایجان میزند که نمونه بازر آن شرکت احزاب آذربایجانی در نشست ۲۰۱۹ نیویورک در یک کنفرانس مشترک با همه همه نیروهای اپوزیسیون اعم از فارس و غیرفارس می‌باشد .البته این غلبه نسبی بر عدم اعتماد به نیروهای مرکز نشین نه ناشی از یک روند اعتماد سازی دوطرفه بلکه نتیجه طبیعی رشد و افزایش قدرت جریان سازی حرکت ملی می‌باشد . این تحولات رو به رشد با همگرایی هرچه بیشتر احزاب و فعالین آذربایجانی در داخل و خارج به شکل تشکیل مرکز همکاری احزاب آذربایجانی با مشارکت ۹ حزب آذربایجانی شتاب بیشری به خود گرفت بطوری که یک هفته بعد از تشکیل این مرکز احزاب موفق به دادن فراخوان برای مردم برای حضور در میادین اصلی شهرهای آذربایجان در حمایت از ملت احواز و نیز اعتراض به سیاست های استعمار گرایانه جمهوری اسلامی ایران نمود که با استقبال مردم و فعالین داخلی مواجه شد .شعاری های داده شده دراین تظاهرات از جمله آذربایجان الاحواز اتحاد اتحاد و آزادلیق عدالت ملی حوکومت نشان از موفقیت سیاست جدید حرکت می‌باشد که پشت بند آن حدودا دو ماه پیش حرکت برنامه حمایت از سرنوشت دریاچه اورمیه به عنوان مساله حیات و ممات آذربایجان باز با ابتکار عمل مرکز همکاری احزاب آذربایجانی با همکاری و کل فعالین داخل و خارج را وارد برنامه کاری خود نمود که با فراخوان دیگر باز تظاهرات عملی که منجر به دستگیری شمار زیادی از فعالین ملی محیط زیستی آذربایجان‌شد یک قدم دیگر در تقویت سیاست حدید حرکت ملی آذربایجان برداشته شد .پر واضح بود که دیگر حرکت ملی آذربایجان آذربایجان سیاست عملگرا یانه،سیاسی و پیشرو در عین رعایت همه جوانب و با در نظر گرفتن همه اوضاع و احوال در پیش خواهد گرفت .
چه کردیم و چه باید کرد ؟
حرکت ملی آذربایجان و همچنین اقشار مختلف ملت آذربایجان خصوصا جوانان و زنان نزدیک دو هفته می‌باشد در وارد گود مبارزات مسالمت آمیز شهری شده و هر روز بر شدت مبارزات خود با شعار محوری آزادلیق عدالت ملی حوکومت می افزاید .احزاب پیشرو و مدیای کلاسیک و مدرن در اختیار حرکت ملی با بکارگیری تمام توان خود به تلاش وافری برای حمایت از مبارزات مردم صرف می‌کند .حرکت ملی آزربایجان مخصوصا در جبهه داخلی به تدریج با وارد مرحاله هدایت مبارزات و جهت دهی آن می‌شود .برای احتمالات پیش رو نباید با یک رویکرد اقدام به هدایت و راهبری مبارزات مردم‌پرداخت .در شرایط موجد تعمیق اعتراضات و جلب مشارکت همه اقشارجامعه ،همه جنبش های فعال موجود و فعال سازی اقشار و‌جنبش های سیاسی اجتماعی مردد و غیرفعال آذربایجان ونیز جلوگیری از اصطکاک های ناخواسته اتنیکی خصوصا در آذربایجان غربی ،گیلان ، و،،از میرمترین اقداماتی است که میسر نخواهد شد جز با مشارکت و مداخله موثر تمامیت حرکت ملی خصوصا در داخل آذربایجان .این درحالی است که‌رفع ضعف رسانه‌ای ،ارائه ابتکارات ظرفیت ساز تاسیس راهکارهای موثر برای هماهنگی با بازیگران سیاسی در عرصه کل جغرافیای ایران با حفظ اصول و‌استراتژی اصلی حرکت در پرتور هدف ملی آزادلیق عدالت حوکومت ملی وظیفه ای است مهم بر عهده احزاب و نهادهای حقوق بشری و مدیایی در خارج .
در شرایط موجود حضور موثر در عرصه مبارزه چه در داخل و خارج‌و تحکیم رشته های وحدت‌ملت و حرکت ملی تنها راهی است که تعیین سرنوشت ملی آذربایجان را تامین و احتمالات ناگوار و‌غیر ملی را خنثی خواهد نمود .با تشدید مبارزات در تمام نقاط ایران کنترل جغرافیای تاریخی آذربایجان توسط ملت آذربایجان وبا رهبری حرکت ملی آذربایجان با محوریت احزاب وتشکل ها و نیز فعالین باتجربه ونیز ابجاد مکانیزیم های همکاری با رهبران میدانی ،حضور پیشروانه در عرصه های سیاسی و دیپلماسی سرنوشت ساز تنها راهی است که درنگ وایحاد اختلال در آن با هربهانه ای غیر ملی و مضر به منافع عالی ملت آذربایجان می‌باشد .
صالح کامرانی رهبر حزب مرکزی آذربایجان
