از دی ۱۲۹۶ تا مرداد ۱۲۹۷ شمسی که سران مسیحی ماجراجویانه با کمک مستشاران اروپایی در اورمیه و سلماس حکومتی خودخوانده بوجود آورده و با تشکیل قوای مسلحه فجایع جیلولوق را بوجود آوردند دهها هزار ترک آذربایجانی را به قتل رساندند. با نزدیک شدن قوای عثمانی به اورمیه، هم جنگ می کردند و هم هیئت صلح و آشتی براه می انداختند. یکروز قبل از ورود قوای عثمانی به اورمیه بجز عده ای ناچیز از پیرمرد و پیرزن علیل و بی خبران از فرار جیلوها، تمام ماجراجویان به طرف میاندوآب و صایین قالا در حال فرار بودند. این بار دغاها به مردمان خود هم رحم نمی کردند و هزاران مرد و زن ارمنی و جیلو زیرپای مردان مسلحشان کشته شدند.
تا سالها مسیحیان فراری اورمیه نمی توانستند به شهر بازگردند تا اینکه عفو دولتی اعلام شد و بجز کسانیکه نقش اصلی در جیلولوق داشتند به اورمیه و سلماس برگشتند. این مردمان به سبب ظلم و جنایات چندین ماهه نمی توانستند چشم در چشم همشهریانشان کنند و مردم اورمیه نیز با اکراه تمام ولی با هوشیاری آنان را پذیرفتند. پس از این تجربه تلخ، مسیحیان اورمیه تابع فرهنگ عمومی آذربایجان شدند و امروز نیز با مسالمت در کنار سایر شهروندان در اورمیه و سلماس زندگی می کنند.
در قره باغ نیز تا سالیان دراز ارامنه و ترکان آذربایجانی بخوبی می زیستند تا اینکه ناسیونالیست های داشناق کار را خراب کرده و از شوروی برای منطقه قره باغ و به زعمشان آرتساخ خودمختاری خواستند. خودمختاری ملتها درون جمهوریهای شوروی از نظر اداری کاملا تعریف شده بود و دهها جمهوری کوچک درون کشورها و جمهوری های شوروی بوجود آمده بود. با فروپاشی شوروی و تشکیل دول مستقلی چون آذربایجان، ناسیونالیستهای ارمنی را واداشت تا از ضعف آذربایجان استفاده کرده قره باغ را ضمیمه خاک ارمنستانی کنند که صدها کیلومتر از قره باغ دور بود.ارامنه برای نیل به این هدف کل مسلمانان آذربایجانی را هم از ارمنستان و هم از منطقه قره باغ راندند. شاید بتوان گفت با این تصفیه نژادی ارمنستان اولین کشور یکدست ملی در جهان می باشد. سی سال بحران قره باغ ادامه داشت تا اینکه دولت آذربایجان هم در میدان و هم سیاست توانست دست برتر داشته باشد. ادامه جریانات معلومتان است. سران ارمنی قره باغ تسلیم شدند و همچون جیلوها جمع کثیری از تروریستهایی که ترس از بازخواست داشتند در حال فرارند. قوای مسلحه تروریستها هم که کاملا تسلیم شده است. مذاکرات برای جذب این جامعه خودخوانده در آذربایجان هم شروع شده است.
تکرار تاریخ اورمیه دیروز در قره باغ امروزین برای ماجراجویانی که هنوز در جامعه آذربایجانی اورمیه انتگره نشده اند و نمی خواهند بشوند بسیار عبرت آمیز باید بشود.
