مرکز آمار ایران با انتشار آمار ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱، با دیگر ارقامی تکان‌دهنده از وضعیت ازدواج کودکان در ایران را نشان داد. بر اساس این گزارش در فاصله بهار تا پایان پاییز سال گذشته بیش از ۲۰ هزار مورد ازدواج دختران کمتر از ۱۵ سال در کشور ثبت شده و در هزار و ۸۵ مورد ولادت نیز مادر این کودکان خود کودک زیر ۱۵ سال بوده‌اند.
ازدواج کودکان معضلی فراگیر و چند بعدی در جغرافیای ایران است. در آذربایجان نیز این معضل فرهنگی و انسانی وضعیتی مشابه با برخی از نقاط ایران دارد. کودک‌همسری در شماری از استان‌های آذربایجان از جمله زنجان، اردبیل و آذربایجان شرقی و غربی، بالاتر از متوسط کشوری است.
به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته از سوی پژوهشگران و به‌ویژه فعالان مدنی زن آذربایجانی برای آگاهی‌رسانی در ارتباط با معضل ازدواج کودکان، این مشکل کماکان در آذربایجان پابرجاست. به گفته یک فعال حقوق زنان که طی یک دهه گذشته به همراه شماری از فعالان مدنی اقدام به سفر به روستاها و شهرهای کوچک زنجان برای آموزش بهداشت جنسی، خرید و توزیع رایگان لوازم پیشگیری از بارداری و آگاهی‌رسانی به جوامع محلی درباره خطرات ازدواج و بارداری کودکان کرده است، مهمترین عوامل تداوم ازدواج کودکان سیاستهای نادرست جمهوری اسلامی برای افزایش جمعیت و فقر اقتصادی است.
این فعال حقوق زنان زنجانی، در گفت‌وگو با منابع، صفحه اطلاع‌رسانی عباس لسانی می‌گوید: «کنشگران آذربایجانی و در راس آن حرکت(جنبش) ملی آذربایجان در مواجهه با فرهنگ مذهبی تشدید شده از سیاستهای حکومتی در حال عبور از یک مسیر سنگلاخی است و فعالان مدنی‌اش در پیشگیری از کودک‌همسری محدودیت‌های متعددی دارند. دولت عملا ازدواج کودکان را تشویق می‌کند. آنها با ترویج تفکر مذهبی مبنی بر ازدواج زودهنگام و محروم کردن زنان از حقوق اولیه خود مانع از به ثمر رسیدن تلاش فعالان مدنی و سازمان‌های مردم نهاد در مبازره با کودک‌همسری می‌شوند.» این فعال مدنی بر این باور است که فقر و توسعه نیافتگی اقتصادی در آذربایجان نیز از دیگر عوامل شیوع ازدواج دختران کم‌سن و سال در آذربایجان است. او می‌گوید: «هر چقدر منطقه‌ای فقر اقتصادی و توسعه نیافتگی بیشتری تجربه می‌کند، شمار ازدواج کودکان بیشتر است. در بسیاری از موارد وام‌های ازدواج خود تبدیل به محرکی برای مجبور کردن دختران برای ازدواج توسط خانواده‌هاست. چراکه عمق فقر و مشکلات اقتصادی برخی خانواده‌ها تا جایی است که دختر را ناخور اضافه و وام ازدواج را فرصتی هرچند کوچک برای کم کردن از بار مشکلات اقتصادی می‌بینند.»
ازدواج کودکان به‌ویژه دختران نقطه آغاز مشکلات و معضلات جدی در حیات آنها است. ممانعت از ادامه تحصیل و متوقف شدن توسعه انسانی، خشونت خانگی، افزایش مرگ‌ومیر مادران هنگام زایمان، بیماری‌های متعدد جنسی به دلیل ناآگاهی درباره بهداشت جنسی، بیماری‌های متعدد روانی به دلیل فشار روحی ناشی از عدم بلوغ جسمی و فکری و… تنها بخشی از نتایج کودک‌همسری است. درحالی جمهوری اسلامی مبانی مذهبی را دستاویز محروم کردن زنان از حقوق خود و تسهیل کودک‌همسری برای افزایش جمعیت کرده است که شمار نگران‌کننده‌ای از ازدواج کودکان به جدایی و طلاق منجر می‌شود و این خود نقطه عطف دیگری در آغاز معضلات جدیدتر در زندگی این کودکان است.
فعالان مدنی و پژوهشگران آذربایجانی طی دهه‌های گذشته تلاش‌های قابل‌تقدیری در جهت آگاهی‌رسانی و آموزش جوامع محلی در ارتباط با معضل کودک‌همسری انجام داده‌اند. با این وجود حاکمیت نه‌تنها با تبعیض‌های اقتصادی و تحمیل فقر و توسعه‌نیافتگی به آذربایجان بلکه با تصویب قوانین در حوزه زنان و سیاستهای نادرست افزایش جمعیت، کودک‌همسری را ترویج کرده و فعالیت در حوزه دفاع از حقوق زنان و انجام پژوهش‌های دانشگاهی در این زمینه را امنیتی کرده است.
