جمهوری اسلامی ایران طی سالهای اخیر چندین شکست جدی ضد جاسوسی را تجربه کرده است. ماه گذشته، ایران و روسیه، یكی از متحدان نزدیك حکومت اسلامی، پیمانی را در راستای اصلاح سیستم ضد جاسوسی ایران و كمك روسیه امضا كردند.
جمهوری اسلامی ایران دارای یک دستگاه اطلاعاتی گسترده و پیچیده است. دو نهاد مهم اطلاعاتی آن، وزارت اطلاعات و بازوی اطلاعاتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند. سومین سازمان کلیدی اطلاعات، سازمان حفاظت اطلاعات سپاه است که مستقل از بازوی اطلاعاتی سپاه عمل می کند و در زمینه ضد جاسوسی فعالیت می کند.
دستگاه اطلاعاتی ایران در رابطه با ضد جاسوسی یا “حفاظت اطلاعات”، دارای کمبود است. سه شکست اخیر ضد جاسوسی، یکی مربوط به ترور قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس در بغداد، قتل فرد شماره ۲ القاعده در خاک ایران و ترور محسن فخری زاده، معمار برنامه هسته ای ایران در تهران بود.
پس از ابومحمد المصری، فرد شماره ۲ القاعده، که ظاهراً توسط موساد اسرائیل در تهران ترور شد، کارشناسان استدلال کردند که ضعف ضد جاسوسی ایران، رژیم را مجبور به انجام اصلاحات در سیستم ضد جاسوسی خود خواهد کرد. برای این کار احتمالاً به روسیه و چین روی خواهد آورد.
ماه گذشته، در ژانویه ۲۰۲۱، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران برای دیدار با سرگئی لاوروف، همتای خود، بار دیگر به مسکو سفر کرد. ظریف بیش از ۳۰ بار به روسیه سفر کرده است که وابستگی شدید ایران به آن کشور را نشان می‌دهد. اما آنچه باعث شد سفر اخیر وی مهم باشد، امضای یک معاهده امنیتی توسط دو کشور بود.
لاوروف به خبرگزاری روسی تاس گفت: “ما [روسیه و ایران] توافق نامه ای بین دولتی را در زمینه همکاری در تأمین امنیت اطلاعات امضا کرده ایم.” وی جزئیات بیشتری ارائه نداد. با این حال، ایران از طریق خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفت که این توافق نامه شامل همکاری در رابطه با “اطلاعات، جرایمی که با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام می‌شود، کمک به فن آوری، همکاری های بین المللی، از جمله شناسایی، هماهنگی و همکاری برای کشورهای منطقه ای و بین المللی برای تضمین امنیت ملی و بین المللی می‌باشد.”
در حالی که ظاهراً هدف این توافق نامه افزایش همکاری بین کشورها در زمینه امنیت سایبری است، وزارت امور خارجه ایران اظهار داشت که ایران و روسیه “پیمان همکاری در زمینه امنیت اطلاعات” را امضا کرده اند و یکی از اهداف این پیمان “تقویت [امنیت] اطلاعات است”.
در حالی که امنیت اطلاعات و امنیت سایبری اهداف اصلی توافق نامه است، کارشناسان مسائل اطلاعاتی به خوبی از ارتباط تنگاتنگ بین امنیت اطلاعات و ضد جاسوسی اطلاع دارند. بسیاری معتقدند که امنیت اطلاعات در واقع هدف اصلی ضد جاسوسی (یا “حفاظت اطلاعات”، استفاده از اصطلاح حکومت اسلامی ایران) است. بسیاری از سازمانهای اطلاعاتی اطلاعات سایبری را موضوعی ضد اطلاعات می دانند.
پیمان ایران و روسیه جای تعجب ندارد. بیش از یک سال از کشته شدن سلیمانی می گذرد و شش ماه از ترور المصری می گذرد. سازمان های اطلاعاتی ایران وقت زیادی برای تجزیه و تحلیل دستگاه ضد اطلاعات خود، مقابله با نقاط ضعف گسترده آن و ارائه یافته های خود به سیاست گذاران داشته اند. شکی نیست که قتل اخیر فخری زاده، که یک رسوایی امنیتی بزرگ برای رژیم بود، این روند را تشدید کرد. این امر به ویژه با توجه به این واقعیت که وزیر اطلاعات ایران اخیراً در مصاحبه ای ادعا کرده بود که ترور فخری زاده توسط یکی از اعضای نیروهای مسلح ایران سازمان یافته است، در صورت واقعیت، نشانگر این است که اطلاعات و ضد جاسوسی ایران نه تنها ضعیف نیست بلکه در معرض خطر نیز قرار دارد. رژیم در این زمینه ها به کمک احتیاج دارد و پیمان امنیت اطلاعاتی ایران و روسیه می تواند بهترین وسیله برای انجام اصلاحات مورد نیاز باشد.
بخشی از مقاله اردوان خشنود که در «مرکز مطالعات استراتژیک بگین-سادات» شماره ۱،۹۴۸، ۴ مارس ۲۰۲۱ منتشر شده است.
