Bu ev artıq təhlükəsiz deyil; Təbriz Tibb Elmləri Universiteti Bababağıdan nə istəyir?
“Dünyada çirkinlik az deyil. Əgər insan bunlara məhəl qoymasaydı dünyada daha çox çirkinlik olurdu; Ancaq insan həll yoludur.”
Bu cümlələr, Rejissoru “Füruğ Fərruxzad” və İstehsalçısı “İbrahim Gülistan” olan “Ev Qaradır” sənədli filminin açılış sözləridir. Ev qaradır sənədli filmi cüzam xəstələrinin iztirabları və tənhalığından bəhs edir. Bu sənədli film Təbrizin Bababağı kəndində Cüzamlı Xəstələrə Baxım Mərkəzində çəkilib.
Füruğ 1962-ci ildə İranda cüzam epidemiyasının qızğın çağında “Ev Qaradır” sənədli filmini çəkdi; Ağır tibb müəssisələri və insanların cüzamdan xəbərsiz olması səbəbindən xəstələrin əlavə əziyyət çəkdiyi dövr. Buna baxmayaraq, Füruğ sənədli filminə insana ümidlə başlayır; Doktor “Məhəmməd Hüseyn Mübəyyin” və həmkarlarının səyləri və fədakarlıqları ilə Bababağı mərkəzini yarım əsr ərzində minlərlə cüzam xəstəsi üçün təhlükəsiz bir evə və vətənə çevirən ümid.
Ancaq son illərdə Təbriz Tibb Elmləri Universiteti cüzam xəstələrinə həsr olunmuş Bababağı torpağını ələ keçirib və bu xəstələrin ailələrinə evlərini tərk etmələri üçün təzyiq edir. Bu hesabat uzun illər Bababağıda yaşayanların həyat hekayəsidir.
***
Bababağı Mərkəzi haradadır?
Bababağı Təhsil və Tibb Mərkəzi Təbrizdən 15 km quzəy-batıdə, eyniadlı kənddə yerləşir. Bu mərkəz iranlı cüzamlılara qulluq üçün yaradılmış ilk mərkəzdir. Bababağı Mərkəzi fəaliyyətə 75 cüzam xəstəsini qəbul etməklə başlamış və iki ildən az müddətdə Mazandaran, Gilan, Kürdüstan və Azərbaycan bölgələrindən olan 600 cüzam xəstəsini qəbul etmişdir.
Meşkinşəhrdə yaşayan jurnalist və tədqiqatçı “İbrahim Rəşidi” İranda və Bababağıdə cüzam xəstələrinin tarixi haqqında yazır: “1931-ci ilin yayında Əbdülhüseyn Teymurtaş Maliyyə Nazirliyinə yazırdı ki, cüzamlı xəstələri toplamaq və onları ictimaiyyətdən uzaq tutmaq üçün Şahi gölünün (Urmiyə) yaşayış olmayan adalarından biri ayrılsın ki, orada kiçik binalar tikilsin və cüzam xəstələri həmin yerdə məskunlaşsın və əkinçiliklə məşğul olsun. Məqsədləri xəstələrə təsəlli vermək, müalicə etmək deyil, onları ictimaiyyətdən uzaqlaşdırmaq, başqa sözlə deportasiya etmək idi. 1931-ci ildə indiki yer cüzam xəstələrinin yerləşdirilməsi üçün nəzərdə tutuldu və iki ildən sonra Təbriz bələdiyyəsi Bababağıdə lazımi binalar tikildikdən sonra Səhiyyə Nazirliyinin tabeliyinə verildi.”
Lakin Bababağı Mərkəzi yaradılandan sonra cüzam xəstələrinin vəziyyəti o qədər də yaxşılaşmadı. 1960-cı illərə qədər Bababağıda çalışan müxtəlif ölkələrdən gələn həkimlərin fədakarlıqlarına baxmayaraq, mütəxəssis həkimlərin çatışmazlığı, lazımi avadanlıqların çatışmazlığı, cüzam dərmanlarının çatışmazlığı və maliyyə çatışmazlığı səbəbindən mərkəz cüzam xəstələri üçün sürgün yeri kimi idarə olunurdu.
Doktor Məhəmməd Hüseyn Mübəyyin kim idi və o, cüzam xəstələri üçün nə etdi?
50-60-cı illərdə cüzam İranda və xüsusilə Azərbaycanda daha çox yayılmışdı. Bu dövrdə Əhər, Xalxal və Sərdəşt şəhərlərində qısa müddət ərzində 300-ə yaxın insan cüzam xəstəliyinə yoludu, təkcə 1962-ci ildə Meşkinşəhr və Moğanda otuz nəfər xəstələndi. Lakin 1959-cu ildə Bababaği Mərkəzinin direktoru vəzifəsinə doktor Seyid Məhəmməd Hüseyn Mübəyyin gətirildikdən sonra cüzam xəstələrinin vəziyyəti getdikcə yaxşılaşdı. 1963-cü ildə “İran Cüzamlılarını Mühafizə Təşkilatı”nın yaradılması və “Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı”nın İrana yardımına başlaması da İranda cüzam xəstəliyinə nəzarət üçün zəmin yaratdı.
Doktor Məhəmməd Hüseyn Mübəyyin həkim, şair və yazıçıdır. O, “İran cüzamlılarının atası” kimi tanınır. Doktor Mübəyyin 1927-ci ildə Təbrizin Çarandab məhəlləsində anadan olub. 1955-ci ildə Təbriz Universitetində tibb, 1969-cu ildə isə bu universitetdə dəri xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşıb.
Doktor Mübəyyin 1958-ci ildə Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən işə götürüldü və Azərbaycanda cüzam xəstələri tapmaqla xidmətinə başladı və 1980-ci ildə Təbrizdə Bababaği Cüzam Mərkəzinin direktoru seçildi. Pəhləvi hökumətinin Azərbaycanda cüzam xəstəliyinin yayılmasının kritik vəziyyətinə diqqət yetirməməsinə baxmayaraq, o, bir sıra könüllülərin köməyi ilə Azərbaycanın müxtəlif şəhər və kəndlərinə gedib, xəstələri müalicə üçün Bababağıya gətirdi. Doktor Mübəyyinin dəri xəstəlikləri və cüzamlı xəstələrin müalicəsi sahəsində yarım əsrdən çox araşdırması sayəsində və xalq arasında qazandığı təsir və hörmət, Bababagidə cüzamlı xəstələri ziyarət etmək Təbrizdə ümumi ənənəyə çevrilib. Həmçinin, Bababağı Mərkəzinin onilliklər ərzində fəaliyyəti dövründə Azərbaycanın müxtəlif yerlərində bəzi insanlar maddi yardım və əmlaklarını cüzam xəstələri adına bağışlamaqla bu mərkəzin xərclərinin böyük hissəsini ödəyir.
Təbrizdəki Bababağı Təhsil və Tibb Mərkəzinin saytında dərc olunan son statistik məlumatlara görə, bu mərkəzdə 154 cüzam xəstəsi yaşayır. Bababağı mərkəzi təxminən 100 hektar əraziyə malikdir və cüzam xəstələrinin iki formada yaşadığı kəndə bənzəyir: “sanatoriya” və “xəstəxana”.Sanatoriya palatasına cüzamlı xəstələrin uşaqları ilə birlikdə yaşadığı evlər daxildir. Bu mərkəzdə cüzam xəstələrinin 20%-dən az hissəsi xəstəxanaya yerləşdirilir və xəstələrin əksəriyyəti sanatoriyalarda uşaqları tərəfindən baxılır.
Niyə cüzam xəstələrinin evi artıq təhlükəsiz deyil?
2015-ci ildə Doktor Məhəmməd Hüseyn Mübəyyinin vəfatından sonra Təbrizin Bababağı mərkəzində vəziyyət pisləşib. Xəstəxana palatasına yerləşdirilən xəstələrə qulluq zəiflədilmiş və Təbriz Tibb Elmləri Universiteti Bababağı Mərkəzinin vəqf torpaqlarını işğal edərək, bu mərkəzdə yaşayan xəstələrin övladlarını qovmağa çalışır.
Təbrizin Bababağı Mərkəzində yaşayan cüzam xəstəsinin oğlu bizimlə müsahibəsində bu mərkəz haqqında deyir: “Mən Bababağıda doğulmuşam. Bura, mənim vətənim və bütün sakinlərinin evidir; Amma Tibb Elmləri Universiteti Doğu Azərbaycan vilayətinin rəsmilərinin dəstəyi ilə bir neçə ildir ki, bizi buradan çıxarmağa çalışır. Onlar daim bizi incidirlər, bəzi evləri dağıtırlar, etiraz etsəkdə polislə məşğul oluruq. Universitet Babaghi sakinlərini məhkəməyə verib və məhkəmə mərkəzdə yaşayan bir çox ailəyə çağırış vərəqəsi verib. Tibb Elmləri Universiteti hətta mərkəzin məktəbi, çörək sexi və aptekini də bağlayıb. Mərkəzin məsul şəxsləri mərkəzin ictimai ianələrindən və vəqflərindən, o cümlədən Təbrizdə, Şəbüstərdə və s.-də dayanacaqlar, mağazalar və evlərdən böyük gəlir əldə edirlər; Amma onlar illərdir köhnə Bababağı sanatoriyalarını təmir etməkdən imtina edərək, ailələrini tərk etməyə məcbur edirlər.”
O, cüzamlı xəstələrin övladları Bababağı Mərkəzini tərk edəcəyi təqdirdə onların taleyindən danışır: “Bababağıda 60-70 ailə öz xəstələri ilə yaşayır. Bu ailələr dövlət yardımı olmadan xəstələrinə qulluq edirlər. İndi Bababağı məmurları deyir ki, ananı, atanı mərkəzi xəstəxanaya apar, özün get. Mərkəzin şəraitini və işçilərini hamıdan yaxşı bilirik. Doktor Mübəyyin sağ ikən bəzi xəstələrin övladları buraya işə götürülürdü. O vaxt hər şey təmiz idi və bu uşaqlar kəpənək kimi xəstələrin ətrafında gəzirdilər. Amma sonradan uşaqları daha işə götürmədilər və hamısı bir-bir təqaüdə çıxdılar. Sonradan işə götürülən tibb bacıları da xəstələrə baxmır. Anamı xəstədən qorxan tibb bacısına necə buraxım? Keçən il Səfiyə xanım [Rüstəmi] vəziyyəti pisləşəndən sonra gecə yarısı mərkəzi xəstəxanaya getsə də, xəstəxananın əməkdaşları qapını açmayıb və o, xəstəxananın qarşısında dünyasını dəyişib”.
Bababağı ailələrinin etirazına hakimiyyət nə cavab verir?
Cüzamlı xəstələrin cəmiyyətdən kənarda qalması və illərlə müalicə zamanı psixoloji təzyiqlərə məruz qalması bu xəstələrin ailələrindən asılılığını artırıb. Həmçinin, Bababağıda yaşayan ailələr əsasən ağır maliyyə yoxsulluğu səbəbindən mərkəzdən kənarda yaşaya bilmirlər. Son illərdə bir çox xəstələr Bababaghi mərkəzindən ayrıldıqdan sonra hökumət dəstəyinin olmaması səbəbindən Təbriz ətraflarında məskunlaşıblar.
Son illərdə Bababağı Mərkəzinin sakinləri Doğu Azərbaycan əyalətinin rəsmiləri ilə dəfələrlə görüşərək mərkəzin vəziyyətinin aradan qaldırılmasını və xəstələrin ailələrinin təxliyəsinin qarşısının alınmasını tələb ediblər. Onlar daha əvvəl açıq məktubda Təbriz Tibb Elmləri Universitetinin Bababaği Mərkəzini dağıtmaq niyyətində olduqlarına etiraz etmişdilər.
Bababağı Mərkəzinin xəstələri bu məktubda buranın cüzamlıların adını daşıyan vəqf torpaqlarından biri olduğunu qeyd ediblər: “Təbriz Tibb Elmləri Universiteti 2004-cü ildə həmin əraziyə öz adını verib və buna uyğun olaraq bir sıra evləri boşaldıb, sonra da söküb. “Bu məkanda 80 ildən artıqdır ki, cüzam və müxtəlif xəstəliklərlə yaşayan, həyat tufanına tutulmuş 300-ə yaxın insan yaşayır və minlərlə əziyyətə baxmayaraq, ömürləri əkinçilik, heyvandarlıq və ağacçılıqla keçir”.
Xəstələrin ailələri deyirlər ki, Bababağıda yaşayan xəstələr və ailələrin mərkəzin problemlərini işıqlandırmaq cəhdlərinə baxmayaraq, İran Milli Televiziyası və digər media orqanları Doğu Azərbaycan rəsmilərinin təzyiqi altında Təbriz Tibb Elmləri Universiteti qanun pozuntularını işıqlandırmaqdan imtina edirlər. Keçən həftə Bababağıda yaşayan xəstələr tərəfindən bu mərkəzin şəraiti ilə bağlı video yayımlandıqdan sonra Təbriz Fəta Polisi cüzam xəstələrini və onların ailələrini dindirdi.
