قرار است در گام دوم، «رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم متوقف شود و در کنار اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک، بازگشت به راکتور پیشین این مرکز نیز در دستورکار قرار گیرد».
شورای عالی امنیت ملی ایران ۱۸ اردیبهشت سال جاری چیزی که به اصطلاح از آن بعنوان “صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اِعمالِ حقوق جمهوری اسلامی ایران مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام”، نام برد، دستور توقف برخی اقدامات ایران در توافق برجام را صادر کرد. این تصمیم به طور واضح در نامه حسن روحانی رئیس جمهور این کشور و رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران به سران کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه اعلام شد.
ایران در گام نخست از این تصمیم در همان ۱۸ اردیبهشت، رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ و ذخایر آب سنگین را لغو کرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هفته گذشته تأیید کرد که این کشور از محدوده ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ذیل توافق هسته‌ای فراتر رفته است.
بنا به اعلام منابع ایرانی افزایش ذخایر آب سنگین ایران به بیش از ۱۳۰ تن که در برجام تعیین شده بود نیز در چارچوب زمان‌بندی شده در حال انجام است.
در رابطه با اقدامات در گام دوم باید گفت که به نظر نمی‌آید ایران فوراً یا ظرف چند هفته بتواند به سمت غنی‌سازی ۲۰ درصد برود. در عین حال اگر چه در ظاهر و آنچیزی که از سخنان دولتمردان تاکید میشود – برای تهران دیگر هیچ سقف و مرزی وجود ندارد ولی در اصل اگر در مقطع زمانی خاصی این درصد از غنی‌سازی هم داشته باشد منطبق با برنامه سازمان انرژی اتمی و مبتنی بر موافقت‌نامه پادمان جامع انجام خواهد شد. این اقدام «صرفاً عبور از تعهدی است که ایران بر اساس برجام به آن پایبند بوده و نقض برجام هم محسوب نمی‌شود.»
بر اساس اعلام خبرگزاری دولتی ایران (ایسنا)، مذاکرات و پیشرفت‌ها در پروژه مدرن‌سازی اراک تا وقتی کشورهای ۱+۴ به ویژه چین به تعهدات خود پایبند باشد متوقف نمی‌شود و ایران میز مذاکره در این رابطه را ترک نمی‌کند اما هم‌زمان اقدامات مرتبط با بازگشت به راکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی اراک در چارچوب گام دوم در دستورکار قرار خواهد گرفت.
سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران نیز بعد از نشست کمیسیون مشترک برجام در وین که دو هفته پیش برگزار شد اعلام کرد که در بحث اراک پیشرفت خوبی داشتیم و همه اعضا تعهد کردند در جدول زمانی مشخص شده ساخت این راکتور جدید به انجام برسد.
مقامات ایرانی می گویند؛ ساز و کار مالی سه کشور اروپایی (اینستکس) نقایص بسیاری دارد که نمی‌تواند پاسخگوی نیازها و خواسته‌های این کشور برای باقی ماندن در برجام باشد. از این رو اعلام کردند که کاهش تعهدات نسبت به برجام را گام به گام جلو می‌برد.حسن روحانی و برخی دیگر از مقامهای این کشور در عین حال تاکید کردند، هر زمان که خواسته‌های ایران تأمین شوند، به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهند گرفت، در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله اجرای تعهدات دیگر را متوقف خواهد کرد.
علاوه بیر این ایران در ۶۰ روز گذشته به مشورت‌ها و مذاکرات خود با اعضای باقی مانده برجام در تمامی سطوح ادامه داد و نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان نیز برگزار شد که پس از آن نشست اعلام شد اینستکس عملیاتی شده است و قرار است هفت کشور اروپایی دیگر علاوه بر سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در آن سرمایه‌گذاری کنند.
در عین حال با وجود اعلام کشورهای اروپایی درباره عملیاتی شدن این ساز و کار ویژه مالی برای ایران اما هنوز هیچ تعاملی بر اساس آن صورت نگرفته است. ضمنا بنا به اعلام طرف ایرانی؛ آنچه در حال انجام است با خواسته‌های این کشور در حوزه بانکی و نفتی فاصله چشمگیری دارد.
سه کشور اروپایی اعلام کردند در گام‌های نخست از ورود به تعاملات نفتی در چارچوب اینستکس “برای حفاظت این ساز و کار از گزند تحریم‌های آمریکا” خودداری خواهند کرد.
حسن روحانی هفته گذشته در سخنانی ساز و کار مالی اروپایی‌ها (اینستکس) را تاکنون تنها اقدامی نمایشی دانست و افزود: امروز اینستکس تنها ساز و کاری بدون پول است و اینستکسِ توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد، اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد.
با این وجود سه کشور اروپایی درباره این پیشنهاد و راهکار ایران نیز تاکنون عملا عکس العملی جدی از خود نشان نداده و یا مبالغ بسیار ناچیزی در حد چند میلیون یورو را پیشنهاد داده‌اند که از سوی دولت ایران با مخالفت صریح رو به رو شده است.
با این اوصاف، اکنون که ۶۰ روز اعلام شده از سوی دولت ایران برای کاهش تعهدات برجامی تمام شده است، فردا گام دوم و برنامه دولت ایران در این خصوص اعلام خواهد شد.
