نامگذاری ۲۱ فوریه (برابر با دوم و گاهی سوم اسفند که امسال مصادف با سوم اسفند است) بعنوان روز جهانی زبان مادری، در کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۹ به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی انجام شدهاست.
نامگذاری این روز بعنوان روز جهانی زبان مادری از زمانی آغاز شد که در سال ۱۹۵۲ دانشجویان دانشگاههای مختلف شهر داکا پایتخت امروزی کشور بنگلادش که در آن زمان پاکستان شرقی نامیده میشد و هنوز مستقل نشده بود، جهت ملی کردن زبان بنگالی به عنوان دومین زبان پاکستان (در کنار زبان اردو) راهپیمایی مسالمت آمیزی در این شهر براه انداختند.
راهپیمایی مسالمتآمیز دانشجویان با تیراندازی پلیس مواجه شد و عدهای از آنا کشته شدند. بعد از استقلال بنگلادش از پاکستان و به درخواست این کشور، برای اولین بار سازمان یونسکو در ۱۷ نوامبر سال ۱۹۹۹ روز ۲۱ فوریه را روز جهانی زبان مادری نامید و از سال ۲۰۰۰ این روز در بیشتر کشورها گرامی داشته میشود و برنامههایی در ارتباط با این روز برگزار میگردد.
در ایران نیز برای اولین بار به مناسبت روز جهانی زبان مادری دوم اسفندماه سال ۸۲ برابر با ۲۱ فوریه سال ۲۰۰۴ میلادی مراسمی در دانشگاه علم و صنعت، توسط دانشجویان تورک دانشگاههای تهران برگزار شد.
طبق اصل ۱۵ قانون اساسی ایران «استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانههای گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس در کنار زبان فارسی آزاد است.» اما حکومت ایران به بهانه های مختلف، تاکنون مانع از اجرایی شدن این اصل شده است.
در ایران حدود ۴۰ میلیون شهروند تورک از بسیاری از حقوق اولیه خود مانند «حق آموزش به زبان مادری»، «حق داشتن تلویزیون سراسری به زبان تورکی»، «حق داشتن روزنامه تورکی سراسری» محروم اند و مطالبه کنندگان این حق نیز توسط نهادهای امنیتی-قضایی بازداشت، شکنجه و زندانی میشوند.
