فعالین ملی مدنی آزربایجانی در سال ۱۴۰۰ نیز همانند سالهای پیشین بدلیل فعالیت های مستمر خود در چهارچوب تحقق خواست های ملت آزربایجان تحت فشار نیروهای امنیتی بوده اند.
تهدید، احضار، بازداشت، زندان، تبعید، تفتیش منزل و ضبط وسایل شخصی و ضرب و شتم، ممانعت از کسب و کار و… سهم فعالین ملی مدنی تورک از سال ۱۴۰۰ بوده است.
علی رغم پیگیری فعالین حقوق بشری آزربایجان بدلیل فشار نهادهای امنیتی به فعالین و خانواده بازداشتی ها، درصد ناچیزی از نقض حقوق بشر در شهرهای آزربایجان اطلاع رسانی میگردد و به همین دلیل امکان اطلاع دقیق از تعداد افراد احضار و تهدید شده، بازداشتی و محکومیت ها غیر ممکن شده است. به عنوان نمونه تنها در حوادث روز ۲ مرداد ۱۴۰۰ به روایت مطلعین و برخی از مقامات نظامی که از بستگان فعالین مدنی آزربایجان بوده اند فقط در شهر تبریز آمار بازداشت شدگان بیش از ۱۵۰ نفر بوده است.
صفحه اطلاع رسانی عباس لسانی در اینستاگرام و تلگرام طی پیگیری های انجام گرفته موفق شده، اطلاع یابد که در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۲ نفر از فعالین آزربایجانی به نامهای علیرضا فرشی، زینال تنهایی، علی خیرجو، میثم جولانی، روزبه پیری، اکبر نعیمی، اکبر مهاجری، پرویز سیابی گرجان، سید موسی ضیا گرگری، مختار ابراهیمی، حسین بالاخانی، عسگر اکبرزاده، مجتبی پروین، حامد حیدری، محمد جولانی، مرتضی پروین، سبحان بخشی، مهدی هوشمند، مصطفی پروین، سجاد جولانی، بهمن خیرجو، محمد محمودی، نادر صادقیان، منوچهر آقایی، ولی اسدی، محمد مردی، شهروز برزگر، وحید ابهری، شاهین برزگر، یوسف سلحشور، امیر ستاری رئوف، رضا مقدسی، یوسف پیرجانی، محمد امامی، بابک کیومرثی، سعید سلطانی، حجت مختارزاده، عباس نیکروان و… در شهرهای تبریز، اورمیه، اردبیل، قزوین، خوی، قوشاچای ( میاندوآب )، سلماس، جلفا، خیوو(مشگین شهر)، مغان ( پارساآباد ) و…به ۹۴۵ ماه زندان، ۱۰۴۳ ضربه شلاق، ۱ میلیارد و ۲۹۰ میلیون ریال جریمه نقدی و مجازات های تکمیلی از جمله ممنوعیت خروج از کشور، منع عضویت در دستجات و گروههای سیاسی و همچنین برای دو نفر از فعالین به نامهای علیرضا فرشی و اکبر نعیمی به ترتیب ۲ ماه بمدت ۴ ساعت در روز به کار در بخش بازیافت شهرداری شهر تهران و تهیه پژوهش نامهای در نود صفحه با موضوع سیاست استعماری تفرقه افکنی به وسیله ترویج قومیت گرایی و ضرورت عقلی و شرعی وحدت امت اسلامی به صورت دستنویس تالیف، در هر دو صفحه بایست یک رفرنس به کتب دارای مجوز از وزرات ارشاد ( اسلام و ملیت و قومیت از دیدگاه امام – قومیت و قوم گرایی در ایران) محکوم شده اند.
در سال ۱۴۰۰ تعداد ۸ تن از فعالین آزربایجانی به نامهای اکبر آزاد، داود و ایوب شیری، روزبه پیری، سجاد شهیری، سالار طاهر افشار، منوچهر آقایی و یوسف پیرجانی جهت سپری نمودن دوران محکومیت ۱۰۹ ماهه خویش به زندان های تهران بزرگ، تبریز، اورمیه، خوی، سولدوز (نقده) و قوشاچای (میاندوآب) روانه شدند و همچینین ۱۱ تن از فعالین به نامهای سیامک میرزایی، داود و ایوب شیری، اسرافیل فتح الله زاده، کیانوش اصلانی، یوسف کاری، یاور سلطانی، مهرداد شیخی، پریسا رفیعی، سجاد شهیری، سالار طاهر افشار و یوسف پیرجانی پس از تحمل دوران محکومیت ۱۵۸ ماه و ۱۰ روزه خویش از زندان های شهرهای مختلف آزاد گردیدند.
در سال ۱۴۰۰ تعداد بازداشتی ها و احضار ها به اداره اطلاعات همانند سال های پیشین روند افزایشی داشت و ده ها فعال مدنی آزربایجانی از جمله آقایان سالار طاهر افشار، اکبر نعیمی، شاهین برزگر، رحیم ساسانی، محسن عباسپور، یاشار پیری، محمد پورعلی، سعداله ساسانی، امیر ستاری رئوف، وحید ابهری، مجتبی عبدلی، اولدوز قاسمی، صمد لادوندی نادارلی، داود رحیمی، محمد محمودی، اشکان سعادت مهر، اکبر قلیزاده، سیامک کوشی، شهروز برزگر، یوسف سلحشور، کریم اسماعیل زاده، نادر صادقیان، محمد مردی، پرویز سیابی گرجان، هادی محمدی، صالح اکرامی، بابک رضایی، رضا شهریور، محمد کاظمی، وحید محمدی، غلامحسین قره جه داغی، جواد دهقان، فراز معمار آذر، رضا اصغریان، اکبر آزاد، حجت عصمت زاده، فرهاد روزبان، عباس نیکروان، علی شاهی، آرش شادمند، ابولفضل کرامتی، ودود اسدی، جبار راهدار، هادی افسری، پویا خدایی، شایان تقوی، یاشار کاظمی، عارف مرادپور، حسین یوسفی، منیره چمن گلزار، مسعود قاسم زاده، رضا مقدسی، یوسف پیر جانی، محمد امامی، افشار محب، محمد عینی، حسن باد پیما، ولی صیامی، ناصر احمدی، احسان اسماعیل دخت، علی حاج محمدی، محرم کریمی، علی دنیا دوست، ابراهیم معینی، ولی آذریون، جواد پاییزی، مجتبی دهلی زنوز ، عیسی یگانه، پریسا جدی، مقصود علیزادگان، مقصود قاسم زاده، هوشنگ نقی زاده، حسین ستاری، ایرج شیرزاد، یاشار نیکرو و…احضار و بازداشت شدند و برخی از فعالین منجمله سیامک میرزایی، توحید امیرامینی، کیانوش اصلانی و…جهت تحت فشار قراردادن در زمان تحمل حبس به بازداشتگاه اداره اطلاعات منتقل شده بودند.
در سال گذشته تعدادی از فعالین نیز در راستای اعتراض به فشارهای داخل زندان و خواست های قانونی شان دست به اعتصاب غذا زدند و در برخی موارد این فعالین اعتصاب خشک را تا لحظه رسیدن به مطالباتشان ادامه دادند از جمله فعالین که در سال ۱۴۰۰ دست به اعتصاب غذا زدند می توان به عباس لسانی، علیرضا فرشی، سیامک میرزایی، بهنام شیخی، علی واثقی، یوسف کاری، کیانوش اصلانی، رضا واثقی، مهرداد شیخی و افشار محب اشاره نمود.
همچنین گزارشهای مبنی بر ضرب شتم فعالین در سال گذشته از جمله ضرب و شتم روزبه پیری حین دستگیری و علیرضا فرشی و یوسف کاری در زندان مخابره گردیده و منزل برخی از فعالین از جمله اکبر مهاجری، میثم جولانی، محسن اسمعیلی اقدم و محمد جولانی نیز توسط نیروهای امنیتی تفتیش شده و بعلت عدم حضور این فعالین در منزل مامورین قادر به دستگیری آنها نشده بودند.
در سال گذشته برخی از فعالین از جمله سجاد شهیری، کیانوش اصلانی، علی و رضا واثقی، حمید منافی نادارلی، بهنام شیخی، اسرافیل فتح الله زاده، توحید امیرامینی، علیرضا فرشی، سیامک میرزایی، سالار طاهر افشار، اکبر آزاد و عباس لسانی توانستند در طول سپری نمودن دوران محکومیتشان به مرخصی اعزام شوند.
در سال گذشته متفاوت از سالهای پیش با راه اندازی کمپین آییل توسط والدین آزربایجانی که بعلت انتخاب اسامی تورکی، اداره ثبت احوال با صدور شناسنامه برای کودکانشان مخالفت میکرد با راه اندازی کمپین های اطلاع رسانی و نافرمانی مدنی برخی از آنها توانستند پس از هفته ها، ماهها و بعضا سالها برای کودکانشان شناسنامه و مدارک هویتی رسمی تهیه کنند. در این کمپین اسامی برخی از کودکان به نامهای آییل، یاغیش، ائلجان، آنار، اوغوز، تارکان، آننا، بنسو، هونتای، آلپ آرسلان، سئوگی و… به چشم میخورد. در همین راستا سینا یوسفی، وکیل و نائب رییس کمسیون حقوق بشر وکلای دادگستری آزربایجان شرقی از تشدید شدن مخالفت سازمان ثبت احوال ایران با انتخاب اسامی تورکی برای کودکان و ممانعت این سازمان از صدور شناسنامه برای نام های تورکی خبر داد. آقای یوسفی در توییتر خود نوشته بود: «این روزها مخالفت ثبت احوال جهت صدور شناسنامه با نامهای تورکی آنقدر زیاد شده است که هر روز چند نفر برای طرح دعوی علیه ثبت احوال به دفتر مراجعه می‌کنند یا تماس می‌گیرند. این یعنی تحمیل و استفاده از پلیس و چکمه و گلوله در مقابل حقوق اولیه و انسانی»
در سال گذشته ۲ تن از فعالین به نامهای بهنام شیخی و حمید منافی نادارلی با پایان دوران محکومیت ۲ ساله خویش جهت سپری نمودن دوران تبعید خویش راهی شهرهای مسجد سلیمان در استان خوزستان و ازنا در استان لرستان شدند.
در یکسال اخیر تعدادی از محبوسین آزربایجانی از جمله زینب همرنگ، عباس لسانی و علیرضا فرشی بعلت نیاز مبرم به مداوا و کمبود امکانات بهداری های زندان به بیمارستان اعزام شدند در این راستا خانم همرنگ به دلیل فشار خون بالا از زندان اوین به بیمارستان طالقانی تهران منتقل و به مدت پنج روز در بیمارستان بستری شده بود.
طی سال گذشته نیروهای امنیتی با فشار بر فعالین مدنی مانع کسب و کار آنها شده و در پی افزایش فشار اقتصادی بر این فعالین بوده اند. از جمله ییلماز مهرعلی بیگلو فعال مدنی آزربایجانی ساکن شهرستان جلفا با انتشار مطلبی در صحفه اینستاگرامی شخصی خویش اطلاع داده بود که کانون وکلای آزربایجان شرقی پروانه وکالت ایشان را صادر نکرده است. آقای مهرعلی بیگلو پس از توضیح حسن پاشازاده رئیس کانون، متوجه شده است که مبنای تصمیم کانون نامه دستوری از طرف مدیر کل اداره اطلاعات آزربایجان شرقی بوده است. همچنین در موردی دیگر مختار ابراهیمی فعال ملی مدنی آزربایجانی ساکن مراغه در صفحه اینستاگرامی خویش اطلاع داده بود که بعد از دوماه پیگیری برای اخذ پروانه کسب، علیرغم تکمیل پرونده و اخذ مبالغ لازم توسط اتاق اصناف و اخذ مالیات توسط اداره مالیات، اداره اماکن شهرستان مراغه با صدور پروانه کسب که آخرین سطح کسب درآمد اجتماعی برای هر خانواده است مخالفت نموده است. طی پیگیری‌های مکرر آقای ابراهیمی تنها شرط صدور پروانه کسب و اجازه فعالیت برای کسب معاش خانواده، توقف کامل هر گونه فعالیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایشان اعلام گشته و همچنین کنار گذاشتن و عدم نوشتن هر گونه مطلب تحلیلی، سیاسی در کلیه قالب های اجتماعی، از شروط اداره اماکن این شهرستان برای صدور پروانه کسب اعلام گردیده است.
در سال ۱۴۰۰ فعالیت های مدنی و میدانی فعالین آزربایجانی نسبت به سالهای پیشین روند صعودی داشت و صدها مورد اخبار و تصاویر دیوارنویسی و گرافیتی، نصب تراکت و بنر، اعلامیه و … در جهت مطرح نمودن مطالبات ملت آزربایجان همچون آزادی فعالین سیاسی، اعتراض به وضعیت معیشتی مردم، اعتراض به عدم مدیریت صحیح بحران های زیست محیطی، پاسداشت مولفه های هویتی و زبانی و… مخابره گردید همچنین در مناسبت های مختلفی از جمله اول مهر و ۲ اسفند روز جهانی گرامیداشت زبان مادری هزاران جلد کتاب تورکی در شهرهای آزربایجان از جمله تبریز، اورمیه، اردبیل، زنجان، کرج، تهران و… توزیع شد که در برخی موارد از جمله در شهر اورمیه مامورین امنیتی ضمن تماس با فعالین خواستار پایان این فعالیت های مدنی شده و تهدید به تشکیل پرونده و برخورد کرده بودند. در راستای این فعالیت های مدنی، فعالین آزربایجانی به ابتکار سئویل سلیمانی و مجموعه پایان تک زبانی کمپینی را با هشتک #منوفارسی در توییتر و دیگر صفحات مجازی بین کاربران ایران به راه انداختند که بعدها با استقبال گسترده دیگر اتنیک های غیر فارس مواجه گردید به نحوی که اکثر مسئولین و مقامات رده بالای کشوری را مجبور به واکنش کرد. در این کمپین هزاران نفر از اتنیک های غیر فارس روایتهایی از درد و رنج های خود در رابطه با تحمیل زبان فارسی و تحقیر و تبعیض ناشی از غیر فارس بودن را در دوران تحصیل و زندگی خود منتشر کردند.
در پایان لازم به تاکید دوباره است که بعلت فشار نهادهای امنیتی و تهدید نزدیکان فعالین مدنی در خصوص اطلاع رسانی وضعیت بستگانشان به احتمال قریب به یقین آمار نقض حقوق بشر به مراتب بیشتر از موارد مذکور بوده و اسامی اشاره شده تنها بخش کوچکی از فشارهای اعمال شده نهادهای امنیتی- قضایی علیه فعالین ملی مدنی آزربایجانی می باشد.
