ترک ها از دوعنصر”روح سرخ” و “آتش سرخ” که به رب النوع آتش نسبت داده می شد بعنوان خدای آتش یا حافظ و حامی ارواح استفاده می کردند و در زمان های بسیار کهن رسم قدیمی روشن کردن آتش در مزار شخصیت های اعتقادی در باور، رفتار و زندگی عملی ترکان وجود داشته است.”(گنج،1388: 29 )
در منطقه افشارات شهرستان خدابنده روستایی به نام چریکلی وجود دارد که تا چند سال قبل در شب های ” ایلین سون چرشنبه سی ” و آخرین شب سال بایرام_گئجه_سی در کنار قبورِ اموات آتش روش می کردند که این باور به نوعی برگرفته از تفکر نور در بین ترکان دارد که علیرغم مسلمان شدن، بعنوان یک آیین ملی کماکان تداوم دارد.
ب. اُگُل می نویسد:”آتش سرخ در میان ترک ها مقدس بوده و آنان از زمان های قدیم به ارتباط الهه و آتش سرخ با ارواح و اموات باور داشتند.( رشاد گنج،1388:31)
آیین شال ساللاماق؛ سنتی دینی_مذهبی
آئین شال گردش در شبهای چهارشنبه سوری و عید از سنت های کهن ترکان می باشد که هنوز هم با همان شور و شوق برگزار می شود؛ طبق این آیین جوانان مخصوصا تازه دادمادها ( بیگ اوغلان ) با آویزان کردن شال های قرمز و سفید از منفذ خانه ها( پاجا ) هدایای خود را دریافت می کنند.
میرستار گروس اوغلو در فصلنامه تخصصی اینجی دنیزیم می نویسد:”مراسم شال_ساللاماق که در شب های چهارشنبه سوری و عید نوروز توسط کاهن ها و علمای دینی_مذهبی در عصر مادها و در ارتباط با فرود آمدن ارواح نیکان بر خانه ها از طریق روزنه بام( پاجا – باجا) اجرا می شد در اصل مربوط به مراسم شب چیلله در عصر سومریان بوده است که پس از غلبه بابلی ها بر سومریان و نقل مکان آنان از قوشاچای (بین النهرین) به مناطق سردسیر( آزربایجان تاریخی ) یا دیگر مناطق معتدل، آیین شب چله به آخرین چهارشنبه سال و شب عید انتقال یافته است.( اینجی دنیزیم، 1393)
میرچا الیاده معتقد است:”از قدیم تشابهی میان پرستش خورشید و نشانه های پرستش ارواح و نیاکان و فرود ارواح از عالم بالا به زمین مشاهده شده است(اینجی دنیزیم،1393: ش10-9 )
