هنوز هستند کسانی‌که خاطره شیرین آن یک سال و تلخی پایان آن را در پرده ذهن خود مرور می کنند،از مردم عادی روستاها و شهرهای کوچک آذربایجان گرفته تا فرهیختگان شناخته شده شهر تبریز مرکز آذربایجان.
از آن بانوی محترم نود و اندی ساله و ساده آذربایجانی گرفته تا نام آورانی چون دکتر رضا براهنی تبریزی و دکتر غلامحسین ساعدی خفته در خاک بیگانه و دکتر احمد ساعی استاد دانشگاه تهران و بسیاری دیگر !
چه درد آور است در طول عمر خود یکسال و فقط یکسال و بین سال ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ احساس آدم بودن کنی (۱) و زبان تو زبان دبستان، دبیرستان و دانشگاه و ادارات شود، بعد از یکسال در وطن خود بیگانه به حساب آیی و زبان خودرا قورت بدهی(۲) و کتابهای زبان مادری‌ات را بسوزانند و هلهله شادی سردهند!
درد آورتر از همه اینها در جلو چشمان کودکان دبستانی و مردم کوچه و بازار، سر سه انسان آذربایجانی در مقابل تانک ارتش شاهنشاهی اعزامی از تهران در شهر خوی مثل گوسفند بریده شود و در یک روز، دهها انسان را بدون هیچ سئوال و جوابی در یک شهر کوچک بکشند (۳) و مزورانه و با قول نامردانه «سریه» زن دلاور ایل شاهسونی که بی باکانه در مقابل نیروهای مسلح شاهنشاهی در روستایی در نزدیکی اردبیل مقاومت میکرد را به گلوله ببندند و قتل دهها هزار انسان بیگناه در آذربایجان مایه مباهات برای انسان نماهای مرکز شود و ۲۱ آذر ۱۳۲۵ را «روز نجات آذربایجان» نامند!
چطور افتحار نکنم به آن یکسالی که هنوز در شهر ایتالیا مرکز دنیای مدرن غرب، زنان حقّ رای ندارند ولی در آذربایجان من که مدیریتش را نه خاندان پهلوی که فردی با نام «سید جعفر پیشه‌وری» برخاسته از روستایی از شهر خلخال با کوله باری از علم و تجربه اداره می کند این حق را به زنان آذربایجان هدیه میدهد و در فکر هدیه دادن آن به کل زنان ایران است!
و چطور می توانم فراموش کنم آن یک سالی را که «ریچارد کاتم » مامور «سیا» آمریکا و دشمن فرقه دموکرات آذربایجان و پیشه‌وری، اعتراف میکند: «کاری را که فرقه [از نظر اقتصادی، احتماعی و فرهنگی]در یک سال در تبریز کرد بیش از کارهایی بود که رضاشاه در طول بیست سال انجام داد.»( ۴)
حسن راشدی : بامداد بیستم آذر ۱۴۰۰
۱ خاطره ای از دکتر غلامحسین ساعدی
۲ نقل خاطره دکتر رضا براهنی از آن یک سال
۳ مصاحبه با دکتر احمد ساعی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران
(4) Cottem, Nationalism in iran.126,27
