پدرش ملا علی اکبر روحانی همان ده بود ولی او را برای فراگیری علوم جدید به مدارس باکو فرستاد. در حقیقت رسول‌زاده در جو سیاسی و اجتماعی آشفته زمان که ناشی از انقلابات اجتماعی سیاسی روسیه، بیداری ملت‌های شرق، ضعف حکومت تزاریسم و سقوط خاندان ۳۰۰ ساله رومانف‌ها بود پرورش یافت و وارد تشکیلات و دسته‌بندی‌های سیاسی گردید. او سپس حزب مساوات را که پایه و اندیشه تورکی داشت پایه‌ریزی کرد که بعدها شعبه این حزب در ایران تاسیس شد و در انقلاب مشروطیت دارای نقش بود؛ او همچنین به همراه سیدحسین تقی‌زاده و دیگران حزب دموکرات ایران را پایه‌ریزی کرد و سردبیری روزنامه «ایران نو» را که ارگان رسمی و تریبون حزب بود به عهده گرفت که این روزنامه اولین پدیده جدید روزنامه‌نگاری به شکل امروز در ایران است.محمدامین در این هنگام به درخواست و فشار ماموران امپراطوری روسیه که مقاله‌هایی در انتقاد از تزاریسم روسیه می‌نوشت از ایران اخراج و به ناچار راهی استانبول گردید و فعالیت خود را در میان جمعیت سیاسی (تورکهای جوان) ادامه داد.رسول‌زاده در پاییز سال ۱۹۱۷ به باکو برگشت و بعنوان نماینده مجلس روسیه از آزربایجان و قفقاز انتخاب شد و در ۲۸ ماه مه سال ۱۹۱۸ با استفاده از آشوب‌های موجود در روسیه استقلال آزربایجان را اعلام و خود به ریاست مجلس برگزیده شد. متاسفانه کودتای روسی ۲۷ آوریل سال ۱۹۲۰ به عمر استقلال جمهوری نوپای آزربایجان خاتمه داد که سران آن مقتول یا زندانی و فراری و تبعید شدند و قشون سرخ آنجا را تصرف کرد که تا سال ۱۹۸۸ پشت‌پرده آهنین بود. رسول‌زاده هم دستگیر شد ولی شخص استالین از زندان آزاد و نجات داد و همراه خود به مسکو برد تا حداقل جبران خدمات او در مبارزات علیه تزراریسم را جبران کند. رسول‌زاده مدتی بعد به کمک اعضای مخفی حزب مساوات به خارج از روسیه گریخت و فعالیت خود را علیه استعمار سرخ و آزربایجان در بند شروع کرد که تا آخر عمر ادامه داشت؛ رسول‌زاده از این به بعد مدت ۳۵ سال به صورت تبعید و فراری زندگی زیرزمینی خود را ادامه داد و هرگز نتوانست به باکو برگردد یا موفق به دیدار خانواده خود باشد. او سرانجام در ۶ مارس سال ۱۹۵۵ در بیمارستان آنکارا درگذشت و در گورستان عصری همان شهر مدفون گردید.نوه پسری وی: رئیس رسول زاده از نقاشان به نام آزربایجان می‌باشد.از رسول زاده حدود ۶۰ اثر و رساله و کتاب بر جای مانده که بعضی از آنها هنوز هم چاپ نشده‌اند و اکثر نوشته‌های او پیرامون مسایل تورکها و آزربایجان است. رسول‌زاده را در ردیف یکی از بزرگترین شخصیت‌های سیاسی و ادبی قرن بیستم میلادی و همتای گاندی، جمال عبدالناصر- دکتر سوکارنو برای آزربایجان می‌دانند اما بعللی متعدد نام وی در ایران معروفیت چندانی ندارد.
۹ بهمن ۱۴۰۲
