درد فراق قریب به سی سال جدایی سرزمین تاریخی و ژئوپولیتیک داغلیق قاراباغ، در شب ۱۰ ام نوامبر ۲۰۲۰ پایان یافت اما پس‌لرزه‌های جشن پیروزی همچنان ادامه دارد. ساده‌انگارانه است اگر ادعا شود که پاسخ کوبنده ارتش جمهوری آذربایجان به نقض آتش‌بس از سوی ارمنستان، و شروع جنگ پیروزمندانه بین طرفین، در پشت پرده مورد حمایتها و بده–بستانهای سیاسی تورکیه و روسیه نبوده‌است. بر این اساس، طبق برنامه‌ای از پیش تعیین شده، جشن پیروزی تا زمانی به تاخیر افتاد که رئیس جمهور تورکیه، دیپلماسی قرائت شعر خود را پی گرفته و در شب ۷۵امین سالگرد برقراری حکومت ملی در آذربایجان جنوب آراز، با یادآوری شعر آرازی آییردیلار، پیامهای متعددی به تبریز و تهران مخابره کند.
استقبال گستره تورکهای جنوب آراز از بیانات اردوغان، نژادپرستان مرکزگرا را برآشفته و وزیرخارجه ایران، محمدجواد ظریف را بر آن داشت تا در اشتباهی ناشیانه، اقدام به انتشار توئیتی حاوی تحقیر رئیس جمهور تورکیه نماید و با احضار سفیر آنکارا در تهران، مراتب اعتراض خود را به اطلاع مقامات تورکیه برساند.
علاوه بر آن ائمه جمعه چهار استان از استانهای آذربایجان جنوبی نیز در بیانه‌ای مشترک، به زعم خود با تکرار برداشت ناصحیح از هدف اردوغان، به ذکر بخشهایی از تاریخ پرداختند و امام جمعه تبریز کشورهای مسلمان و همسایه را به احترام گذاشتن به تمامیت ارضی کشورها و نیز وحدت و همدلی در مقابل آمریکا و رژیم صهیونیستی دعوت کرد.
همراهی ترکهای جنوب آراز با اردوغان با انتشار ویدیوهای قرائت مردمی شعر آراز آییردیلار در فضای مجازی، حکومت ایران را نیز به تکرار سناریوی اعتراض کلیشه‌ای، توسط تعداد معدودی از نیروهای امنیتی و بسیجی خود در برابر کنسولگری تورکیه در تبریز ترغیب کرده مصاحبه‌های نمادین نمایندگان وابسته به نیروهای امنیتی را سبب شد.
پاسخِ عاجلِ قاطع
وزارت خارجه تورکیه در پاسخ، سفیر تهران در آنکارا را به وزارت خارجه احضار و توهین به رئیس جمهور تورکیه را غیرقابل قبول خواند. مولود چاووش‌اوغلو وزیر خارجه تورکیه به احضار سفیر ایران بسنده نکرده اقدام به مکالمه تلفنی با همتای خود پرداخت و حمایتهای دولت تورکیه از ایران در بدترین شرایط تحریمها و انزوای جهانی را خاطرنشان کرد.
دولتمردان تورکیه فقط به فرستادن پیام بسنده نکرده و در عمل نیز جدیت خود را بلافاصله نشان دادند. تحمیل کردن کریدور زنگه زور بر جبهه مقابل و قرارداد اخیر انرژی با نخجوان، حکام تهران را بر سر دوراهی قرارداد. دو راهی استراتژیکی که یک سر آن انزوای اقتصادی و سیاسی برای تهران است و سر دیگر آن قبول واقعیت های ژئوپولیتیکی جدید و لبیک گفتن به دعوت اردوغان مبنی بر پیوستن به ائتلاف ششگانه و جبران قسمتی از خسارتهای اقتصادی متولد شده از ایجاد کریدور زنگه زور.
پافشاری ارکان دولت تورکیه بر موضع شعری اردوغان و واکنش تورکهای آذربایجان جنوبی در برابر مواضع اتخاذ شده بر علیه کشور تورکیه و رئیس جمهور محبوب آن در میان آذربایجانیان، و در نهایت جدیت عملی سیاستگذاران تورکیه، حکومت ایران را به عقب‌نشینی از مواضع مخالفت با مطالبات افکار عمومی آذربایجان جنوبی وادارنمود.
معترضان خودجوش تورک تهران، که برای اولین بار بدون ارتباطات عملی با فعالین شناخته‌شده آذربایجانی تهران، در حمایت از برادران خود در شمال آراز، با دردست داشتن پرچم جمهوری آذربایجان و تظاهرات خیابانی در پایتخت، لرزه بر اندام حاکمیت ایران انداخته، برای نزدیک کردن مواضع تهران با علایق فرامرزی آذربایجانیان جنوب آراز حکومت ایران را برای دومین بار از شروع جنگ دوم قاراباغ، به تغییر موضعی آشکار وادارنمودند. حاکمیت ایران، جهت اقناع آنان، مراسم یادبودی نیز ویژه شهدای آذربایجانی قاراباغ در مرکز مذهبی شاه‌عبدالعظیم استان تهران برگزار کرد تا شاید از اتحاد توده ترکهای تهران و سایر استانهای آذربایجان جنوبی ممانعت بعمل آورد. همچنین حسن روحانی در پاسخ یک خبرنگار با اتخاذ کلماتی بسیار ملایم و دوستانه، گفت: روابط ایران و تورکیه بسیار مهم است. با سابقه‌ای که از آقای اردوغان دارم بسیار بعید می‌دانم که ایشان بخواهند به تمامیت ارضی ما توهین کند. بنظر من با توضیحاتی که دادند می‌توانیم از این مساله عبور کنیم. همان روز، رجب طیب اردوغان نیز در سخنرانی خود در جلسه کابینه، کشورهای منطقه را دعوت کرد به جای احساس ناراحتی از ظفر جمهوری آذربایجان، در شادی پایان اشغال ۳۰ ساله، سهیم باشند و بدین ترتیب بر موضع سخنرانی خود در باکو پافشاری نمود.
تلاش ایران برای جبران مافات به این سخنان ختم نشد و یک روز بعد، در بحبوحه جهانی شدن تنش لفظی میان دو کشور ایران و تورکیه ، تصویب تحریمهای ایالات متحده آمریکا بر علیه تورکیه، فرصت مناسبی برای وزیر خارجه ایران مهیا کرد تا با انتشار توئیتی جدید، اقدامات یکجانبه آمریکا را محکوم کرده، حضور ایران در کنار دولت و ملت تورکیه را اعلام کند.
با اشرافیت بر عواقب رویگردانی تورکیه از ایران، شتابزدگی تیم امنیت ملی و سیاست خارجه ایران جهت احیای روابط دوستانه سابق و دلجویی دیپلماتیک از آزردگی خاطر مقامات تورکیه، سبب شد محمدجواد ظریف در اشتباهی محرز، پرچم کشور چین را به جای پرچم جمهوری تورکیه ضمیمه توئیت خود کند تا شاید حسن نیت جمهوری اسلامی ایران جهت بازگشت به مناسبات پیشین را بصورت یکجانبه ابراز نموده‌باشد.
حاکمیت ایران علاوه بر تلاش در جهت تعدیل تنش پیش آمده در روابط خارجی، در ادامه، بر جذب توده متفرق شده از دکترین سیستم نیز کوشیده، در مذهبی‌ترین شهر ایران، مشهد مقدس، سیگنالهای دوستانه‌ای به مردم آذربایجان جنوبی ارسال میکرد و حتی انتشار خبر کسب رتبه بیشترین تماشاگر از طرف تیم تراکتور تبریز از صداوسیما جمهوری اسلامی ایران، برای تورکهای آذربایجان، یادآور شعار آذربایجان سر ایران است گشت که از ابتدای انقلاب اسلامی در حد شعر باقی مانده و سرپوشی فریبنده بر مطالبات قانونی آنان گردیده است.
تغییر در مواضع تورکیه
بدین ترتیب در مبادلات لفظی اخیر، ترکیه به طرف ایرانی مؤکدا ابلاغ نمود که کلیه سیاستها و بیانات ابراز شده، مطابق برنامه‌های از پیش تعیین شده در جریان بوده و شکستن قریب چهل سال سکوت تورکیه اتفاقی نیست. حمایت نوظهور آنان از تورکهای آذربایجان جنوبی در راستای احقاق حقوق پایمال شده‌شان، با تاکید بر حفظ تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران در مراودات سیاسی دو کشور، در آینده نقشی تعیین کننده خواهد داشت.
بنابراین تحولات منطقه ای بیانگر متمرکز شدن توجهات تورکیه به پتانسیل تورکان آذربایجان جنوبی و سراسر ایران در جهتدهی به حاکمیت تهران است تا با متمایل کردن سیاست منطقه ای خود در جهت هم‌افزایی سیاستهای ترکیه و ورود به ائتلاف ششگانه منطقه قفقاز، پیشنهاد شده از طرف رئیس جمهور ترکیه، در کشوری که دارای تاریخی مملو از حکومتهای قدرتمند تورک غزنوی، ایلخانی، سلجوقی، و صفوی، زمینه لازم برای ایجاد توازن قدرت بین تهران و تبریز جهت پایه ریزی اتحادیه جدید منطقه ای را مهیا سازد.
بهزاد جدی تحلیلگر اقتصادی و سیاسی
