موضوع برداشت های غیرمجاز از معدن طلای اندریان بالا گرفته و تاکنون چندین قربانی داشته است کارشناسان می گویند تحقق مشارکت اجتماعی، راه حل این چالش جدی است.
بهنام عبداللهی: کمربند آلپ-هیمالیا و آسیای صغیر از اینجا عبور می‌کند؛ کارشناسان معدن می‌گویند آذربایجان شرقی در چهارراه متالوژی دنیا قرار گرفته است.
اگر حتی وجود ۶۵۰ واحد معدن، ۵۲نوع ماده معدنی و ۸میلیارد تن ذخیره معدنی این استان را نادیده بگیریم، نمی‌توان از ورزقان طلایی گذشت. در حوالی این شهرستان دو معدن طلا بانام‌های «اندریان» و «مزرعه شادی» وجود دارد.
در سال‌های اخیر اندریان بیش‌تر از آن یکی معدن در رسانه‌ها و در بین مردم مطرح شده است؛ معدن طلای اندریان ۱۲۰ هکتار وسعت و ۳۰ میلیون تن ذخیره طلا با عیار پنج درصد دارد.
خاک، کیلویی ۴۰۰هزار تومان
فعالیت‌های اکتشافی در محدوده معدن طلای «اندریان» از سال ۱۳۷۲ توسط شرکت منطقه‌ای معادن آذربایجان شروع شده و هم‌اکنون شرکت معدنی «زرین داغ آستارکان» با همکاری و سرمایه‌گذاری شرکت پروژه زمین‌شناسی معدنی از کشور گرجستان با هدف استخراج سالیانه هزار و ۴۰۰ تن کانسنگ طلا و تولید طلا به روش «هیچ لیچ» در این معدن فعالیت می‌کند.
اما این شرکت‌ها تنها نیستند، مردم هم از این معدن برداشت می‌کنند، چیزی که رسانه‌ها از آن با عنوان «حفاری‌های غیرمجاز» یاد می‌کنند. خاک معدن اندریان کیلویی ۴۰۰هزار تومان خریدار دارد.
نیروی انتظامی آذربایجان شرقی سال گذشته همین موقع از کشف شش تن سنگ و خاک طلای قاچاق به ارزش ۲میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان خبر داده بود. فرماندار ورزقان، رئیس خانه معدن ایران و نماینده مردم ورزقان در مجلس هم برداشت غیرمجاز و غیراصولی از این معدن را تأیید می‌کنند.
نصیر نوری، رئیس خانه معدن آذربایجان‌شرقی از تلاش افراد عادی برای کشف طلا در منطقه خبر داده و گفته است که نمی‌توان در اطراف معادن به‌جهت مساحت زیاد نگهبان مستقر کرد. او همچنین اعلام کرده که عده‌ای با حفر کانال برای سرقت طلا تلاش می‌کنند و برخی نیز دستگیر شده اما بعداً به قید ضمانت آزاده شده‌اند.
مرگ، پایان راه جویندگان طلا
تابستان سال گذشته سه جوان برای برداشت خاک و سنگ طلا در یکی از کوه‌های حوالی معدن اندریان به این منطقه رفته بودند که بر اثر ریزش تونل حفاری‌شده دچار حادثه شدند. دو نفر از آنها در حین انتقال با اورژانس جان باختند و یک مصدوم راهی بیمارستان شد. پیش‌تر نیز پدر و پسری قربانی برداشت حفاری و برداشت غیرمجاز از این معدن شده بودند.
حسن یحیوی، فرماندار ورزقان هم با اشاره به اینکه سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی و شرکت پیمانکار این معدن به استناد ماده ۱۹ قانون معادن و تبصره‌های ذیل آن شکایات خود را اعلام کرده‌اند، اضافه کرد: نیروی انتظامی شهرستان ورزقان اقدام به دستگیری چند نفر از این افراد کرده و آنها را به مراجع قضایی شهرستان تحویل داده است.
حالا نماینده مردم ورزقان در مجلس معتقد است که ضرر این معدن برای اهالی ورزقان و حتی کشور، بیش‌تر از سود آن است. رضا علیزاده میگوید: تبعات اجتماعی، کشاورزی، زیست‌محیطی، روحی و روانی و… که معدن طلای اندریان برای اهالی به وجود آورده، به ایجاد اشتغال برای ۲۰۰یا ۳۰۰ نفر در معدن نمی‌ارزد.
به عقیده این نماینده مجلس، اگر کوه‌ها و مراتعی که معدن از دست اهالی گرفته به آنها بازگردانده شود، می‌توانند با دام‌پروری و کشاورزی، بیش‌تر از این تعداد اشتغال سالم ایجاد کنند.
او میگوید: مسئولان معدن حاضر نیستند برای روستای نزدیک معدن ۱۰میلیون تومان هزینه کنند درحالی‌که اهالی این روستا تمام مشقات معدن را تحمل می‌کنند.
علیزاده توضیح می‌دهد: مجوز بهره‌برداری و اکتشاف از این معدن توسط وزارت صنایع و معادن صادر شده و اینکه شرکت‌های خارجی یا ایرانی در این معدن فعالیت کنند مهم نیست، نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد عملکرد و پیشرفت این شرکت‌ها است.
او معتقد است که بروز ناهنجاری‌های اجتماعی از جمله حفاری‌های غیرمجاز نتیجه عدم توجه سهام داران معدن به مردم بومی شده است و ادامه می دهد: معدن جا و مکان مردم را گرفته و روستاییان انتظار دارند که خدمات معادن شامل حال آنها نیز شود. جذب نیروهای بومی باید در اولویت کار معدن قرار گیرد.
گفته می‌شود بیش‌ترین حفاری‌های غیرمجاز در ورزقان توسط اهالی منطقه و روستاهای هم‌جوار انجام می‌شود. گروه‌ها و افراد مختلف در مورد بهره‌برداری‌ها و حفاری‌های غیرمجاز، انگیزه‌های متنوعی متصور می‌شوند.
برخی‌ها همچون نماینده ورزقان معتقدند آسیب‌هایی که معدن برای اهالی به وجود آورده، باعث بروز مشکلاتی شده که در کیفیت زندگی و اشتغالشان تأثیر گذاشته است.
عده‌ای دیگر می‌گویند عدم مشارکت دادن بومی‌های منطقه در کارهای معدن و عدم سودآوری آن، باعث ایجاد مشکلات اجتماعی و همسو نبودن اهالی و معدن شده است.
جوامع محلی باید ذی نفع باشند
عاطفه مجتهدی، کارشناس مشارکت‌های اجتماعی دراین‌باره توضیح می‌دهد: تا زمانی که جوامع محلی در یک منطقه ذی‌نفع نباشند و در امور مختلف ازجمله برداشت از معادن خود را دخیل ندانند، شاهد بروز اتفاقاتی نامتعارف و نامطلوب خواهیم بود.
مجتهدی حتی معتقد است که در آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران هم عدم مشارکت اجتماعی به‌وضوح دیده می‌شد. او میگوید: افراد بومی یک منطقه به خاطر تعلق‌خاطر و دانش بومی که دارند می‌توانند در پیشگیری از وقوع حوادثی همچون آتش‌سوزی در جنگل مثمر ثمر واقع شوند اما متأسفانه در سطح کلان معمولاً نادیده گرفته می‌شوند.
بیکاری اینجا غوغا می‌کند
باوجوداینکه در ورزقان استان آذربایجان شرقی معادن متعدد و ارزشمندی وجود دارد، اما نرخ بیکاری در این شهرستان بالاست. عقیل ستارلو یکی از بومیان این منطقه میگوید که بیکاری در ورزقان و خاروانا غوغا می‌کند.
او شرح می‌دهد: اکثر جوانان این منطقه پس از گذراندن دوره دبیرستان و یا تحصیلات دانشگاهی با هزاران مشکل در روستاها به شکل تحمیلی به زندگی سنتی ادامه می‌دهند. عدم بومی‌گرایی در بخش‌های فعال اقتصادی و صنعتی به‌خصوص بخش معادن ازجمله دلایل وجود مشکل بیکاری در این شهرستان است.
دیگِ طلا باید برای بومی‌های منطقه هم بجوشد
دراین‌باره، احمد رحمانی، مدیرعامل خانه محیط‌زیست و کارشناس مشارکت اجتماعی، میگوید: متأسفانه مسئولان ما برای ورود به جوامع محلی ادبیات درستی ندارند و همین باعث بروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی می‌شود.
رحمانی رفتار دستوری مسئولان بالادستی در مواجهه با جوامع محلی را «نگاه از بالا به پایین» می‌داند و میگوید: همین موضوع باعث بروز فاصله بین بومیان منطقه و دستگاه‌های مختلف می‌شود که پدیده‌ای همچون حفاری‌های غیرمجاز را در پی دارد.
از طرفی دیگر در ماه‌های اخیر اخبار ضدونقیضی درباره آسیب‌های معدن اندریان برای محیط‌زیست دست‌به‌دست شده است. شواهد نشان می‌دهد فعالیت‌های این معدن به‌ویژه استفاده از روش سیانوراسیون در استحصال طلا، ترکیبات خطرآفرینی را می‌تواند به آب‌وخاک پناهگاه حیات‌وحش منطقه وارد سازد.
اما مسئولان معدن معتقدند که سیانور مورداستفاده در معدن، در سدهای باطله ایزوله نگهداری می‌شود و ازاین‌رو فعالیت‌های معدن هیچ‌گونه آلودگی را به دنبال نخواهد داشت. بااین‌حال مردم منطقه و فعالان زیست‌محیطی می‌گویند سیانور به دلیل سرریز شدن رسوبات و نشت آن از دیواره سد باطله تا فاصله‌هایی انتشاریافته و در فواصل دورتر آلودگی به سیانور در حد نمونه‌هایی مشاهده شده است. همین امر سبب شده اهالی منطقه خواستار فعال شدن کنشگران محیط‌زیست منطقه و تحقیقات هماهنگ اداره محیط‌زیست شوند.
از نظر محیط زیست، فعالیت معدن اندریان غیرقانونی است
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان ورزقان میگوید: از نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست، فعالیت معدن طلای اندریان غیرقانونی است.
میرعلی سیدقمی اضافه می‌کند که هر پروژه‌ای قبل از طراحی و اجرا و حتی در حین اجرا و بهره‌برداری بایستی از نظر زیست‌محیطی ارزیابی شود تا از عوارض منفی و اثرات سوء احتمالی آن جلوگیری شود.
احمد بایبوردی، استاد دانشگاه و فعال زیست‌محیطی هم معتقد است که استفاده از روش‌های قدیمی در معدن اندریان برای محیط‌زیست خطرآفرین است. او پیشنهاد می‌کند برای استحصال طلا از روش «هابر» استفاده شود.
مبدعان روش «هابر» ادعا می‌کنند که این روش تنها روش غیر آلاینده محیط‌زیست جهت استحصال طلاست. در این روش تمام فرآیند مانند فرآیند مرسوم سیانوراسیون طلا است با این تفاوت که یک حلال انحصاری به‌جای سیانور استفاده می‌شود. مواد شیمیایی مورداستفاده در این روش در مقادیر بالا در دسترس هستند و هزینه سرمایه تجهیزات این روش نسبتاً کمتر از روش‌هایی مرسوم دیگر است.
چند سال است که حواشی مربوط به فعالیت معدن طلای اندریان در صدر اخبار آذربایجان شرقی قرار می‌گیرد. از طرفی تهدیدهای زیست‌محیطی آن تا به امروز به‌طور رسمی و شفاف آسیب‌رسان بودن یا نبودن آن اعلام‌نشده و مسئولان محیط‌زیست همواره موضع متناقضی داشته‌اند.
از سوی دیگر مسئولان استان آذربایجان شرقی بارها اعلام کرده‌اند که از معادن متعدد موجود، سود ناچیزی عاید بومیان و اهالی این استان می‌شود و همین موضوع شاید برخی اوقات «لج» مردم را برمی‌انگیزد و آنها را به انجام کارهای غیرمجاز وامی‌دارد. اهالی با انجام این کارها شاید یک منظور مشخص دارند: «این دیگ باید برای ما هم بجوشد.»
خبرگزاری مهر
