در سال ۱۴۰۰ و در چهل‌وسومین سال از به قدرت رسیدن جمهوری اسلامی، این حکومت کماکاناز سرکوب به عنوان مهمترین ابزار بقای خود به گسترده‌ترین شکل ممکن استفاده کرد.در این سال کنش‌گران آذربایجانی سالی سخت و پر حادثه‌ای را از سر گذراندند.
در این گزارش سالانه، تنها داده‌هایی مورد استفاده قرار گرفته‌اند که نگارنده به طور مستقل امکان تایید آن‌ها را دارد. هرچند ممکن است گستره‌ی سرکوب فعالان مدنی آذربایجانی توسط جمهوری اسلامی در سال ۱۴۰۰، به‌مراتب بیش از داده‌های استفاده شده در این گزارش باشد.
سرکوب کنش‌گران مدنی آذربایجانی توسط حاکمیت در سال ۱۴۰۰، از آخرین روزهای اسفند سال گذشته آغاز شد و «میرموسی ضیا گرگری» فعال مدنی ساکن نقده (سولدوز) و «مختار ابراهیمی»نویسنده و کنش‌گر اهل شهرستان مراغه، مجموعاً به ۱۱ سال حبس تعزیری محکوم شدند.
در ۱۴۰۰، دست‌کم ۱۲۹ کنش‌گر مدنی، نویسنده، روزنامه‌نگار، دانشجو، شاعر و هنرمند آذربایجانی بازداشت و یا به نهادهای امنیتی و قضایی احضار شدند.در این سال، نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران، دست‌کم ۸۲ فعال مدنی تُرک (آذربایجانی) را بازداشت کردند. ۷۱ مورد از این بازداشت‌ها، بدون ارائه حکم قضایی و به شکل بازداشت فراقانونی اتفاق افتاد و دست‌کم در ۵۳مورد،بازداشت با اعمال خشونت همراه بود.
در سال۱۴۰۰، ۶۳ تن از فعالان مدنی آذربایجانی به دادگاه احضار شدند. در دادگاه‌های برگزار شده در این سال نیز ۴۹ تن مجموعا به تحمل ۹۴۸ ماه زندان و ۱۱۰۱ ضربه شلاقو ۱۰۹ میلیون و چهارصد هزار تومان جزای نقدی محکوم شدند.«حمید منافی نادارلی» و «بهنام شیخی»، زندانیان سیاسی محبوس در زندان اوین نیز با پایان دوران حبس دو ساله خود، هر کدام برای تحمل دو سال تبعید به شهرهای ازنا و مسجدسلیماناعزام شدند.
در سال ۱۴۰۰، نقض حقوق زندانیان و استفاده از شکنجه در زندان‌های جمهوری اسلامی تداوم یافت. در این سال، ۱۶ مورد اعتصاب غذا در اعتراض به عدم رعایت حقوق زندانیان و یا برای مطالبه‌ی توسعه قوانین مدنی در ایران، توسط زندانیان سیاسی آذربایجانی انجام شد. در یکی از تاثیرگذارترین حوادث این سال، در بحبوحه تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران و تُرکی صحبت‌کردن نامزدهای تایید صلاحیت شده در مناظره‌های تلویزیونی برای جذب آرای شهروندان تُرک، ۸ تن از زندانیان سیاسی آذربایجانی به شکل دسته‌جمعی دست به اعتصاب غذا زدند.«عباس لسانی»، زندانی سیاسی محبوس در زندان مرکزی اردبیل، از صبح روز ۲۲خرداد۱۴۰۰، در اعتراض به عدم اجرای اصل تفکیک جرایم در زندان اردبیل و انتقال زندانیان جرایم خطرناک به بند زندانیان سیاسی این زندان، دست به اعتصاب‌غذازد و هفت تن از زندانیان سیاسی محبوس در زندان‌های اردبیل و اوین در حمایت از مطالبات او اعتصاب غذا کردند.
سال ۱۴۰۰ را می‌توان سال سرکوب روزنامه‌نگاران و نویسندگان آذربایجانی نامید. «مختار ابراهیمی»، نویسنده و کنش‌گر اهل شهرستان مراغه به ۱۰ سال زندان محکوم شد. «اکبر نعیمی»،نویسنده و فعال حقوق بشر ساکن شهرستان «خوی»، توسط نیروی های امنیتی بازداشت و برای تحمل ۹ سال و هشت ماه حبس تعزیریصادر شده علیه وی، به زندان اوین منتقل شد.نیروی انتظامی، «مجتبی دهلی»، فعال رسانه‌ای و کنش‌گر محیط‌‌زیستساکنزنوزرا بازداشت کرد. «اکبر آزاد»، نویسنده ساکن تهرانبرای اجرای حکم دو سال زندان و دو سال تبعید بازداشت شد.«روزبه پیری»، روزنامه‌نگار و مترجم ساکن تبریز به علت اطلاع‌رسانی درباره عوارض جسمی ناشی از ضرب‌وجرح و شکنجه برادرش توسط نیروهای بسیج، به جزای نقدی محکوم شد. پیری در این سال در پرونده‌ای دیگر به ۳ و هشت ماه زندان محکوم و بهمن‌ماه ۱۴۰۰ برای اجرای حکم بازداشت و به زندان تبریز منتقل شد.نیروهای امنیتی «فرهاد روزبان»، روزنامه‌نگار و مدیر مسوول پایگاه خبری تحلیلی سولدوز خبر را در شهر نقده (سولدوز) بازداشت کردند.«عیسی یگانه»، روزنامه‌نگار و نویسنده ساکن نقده به پلیس امنیت و اطلاعات این شهرستان احضار و بازجویی شد. «ابوالفضل پورحسین‌قلی»، مدیرمسئول کانال خبری سئحراماو «آرش شادمند»، عکاس و خبرنگار این رسانه، به دلیل انتشار خبر کودک‌آزاری جنسییک معلم بسیجی در شهرستان اهر بازداشت شدند.«ابراهیم رشیدی» (ساوالان)، پژوهش‌گر و روزنامه‌نگار ساکن مشکین‌شهر به دلیل انتشار یادداشتی درباره یک حادثه تاریخی،احضارشد و «منوچهر آقایی»، سردبیر پایگاه خبری میاندوآب پرس، برای سپری کردن دوران هشت ماه حبس تعزیری خود راهی زندانمیاندوآب (قوشاچای) شد.
در مهمترین حادثه این سال، دوم مردادماه ۱۴۰۰، شهر تبریز شاهد برگزاریتجمعات خیابانی در حمایت از مردم عرب خوزستان بود؛ اعتراضاتی که پس از بیش از دو دهه،آذربایجانی‌ها برای اولین‌باردر حمایت از اعتراضاتی که مبدا آن خارج از آذربایجان بود، به شکلی گسترده به خیابان آمدند. در جریان برگزاری تظاهرات و روزهای پیش و پس از آن، دست کم ۵۸تن در شهرهای تبریز، اردبیل، ارومیه، نسیم‌شهر، بستان‌آباد و سفیدان جدید (اسپیران) بازداشت شدند. در دادگاه‌های برگزار شده برای بازداشت‌شدگان اعتراضات دوم مردادماه تبریز، ۱۱ کنش‌گر مدنی مجموعا به تحمل ۲۳۰ ماه زندان، ۱۵۱ ضربه شلاق و ۴۲میلیون و صد هزار تومان جرای نقدی محکوم شدند. در سنگین‌ترین حکم صادر شده برای بازداشت‌شدگان اعتراضات دوم مرداد تبریز، شعبه اول دادگاه انقلاب اردبیل، «پرویز سیابی‌گرجان»، شهروند ۷۱ ساله اردبیلی را مجموعا به ۱۶ سال حبس تعزیری محکوم کرد.
در سال ۱۴۰۰، کمپین «آییل»تداوم پیدا کرد. در این کمپین خانواده‌هایی که به دلیل محدودیت‌های قومی و مذهبی اعمال شده از سوی سازمان ثبت احوال، موفق به دریافت شناسنامه برای فرزند خود نشده بودند، در کنار انتشار تجربه‌ی زیسته خود در شبکه‌های اجتماعی، تلاش کردند با پیگیری حقوقی، قوانین محدود کننده‌ی انتخاب نام در ایران را تغییر دهند. در این سال، اداره ثبت‌احوال اردبیل پس از ۹ ماه و تحت‌فشار افکار عمومی و پیگیری خانواده آییل، با صدور شناسنامه برایاین کودک اردبیلی موافقت کرد.«آتاخان»، کودک تبریزی، پس از چهار سال صاحب شناسنامه شد و «آنار»،«یاغیش» و «ائلجان» با پیگیری و مبازره مدنی والدینشان، شناسنامه گرفتند. با این‌حالکمپین آییل برای رفع محدودیت نام‌گذاری و دریافت شناسنامه برای«هون‌تای»،«سئوگی»، «اوغوز»، «تورک‌آی»، «تارکان»، «آننا»، «آلپ ارسلان» و… کماکان ادامه دارد.
در سال ۱۴۰۰، برخی از زندانیان آذربایجانی با پایان دوران محکومیت خود از زندان‌های جمهوری اسلامی آزاد شدند. «پریسا رفیعی» و «سیامک میرزایی» پس از تحمل یک سال زندان و«کیانوش اصلانی» پس از سپری کردن دو سال و هفت ماه حبس، از زندان اوین آزاد شدند. «یوسف کاری»،پس از تحمل دو سال حبس و «مهرداد شیخی»با پایان محکومیتشش‌ماهه‌اش از زندان مرکزی اردبیل آزاد شدند. «یوسف پیرجانی» از زندان خویآزاد شد و «ایوبشیری» و «داوود شیری» پس تحمل محکومیت خود در زندان مرکزی تبریز، به خانه بازگشتند. در آخرین روزهای سال ۱۴۰۰ نیز «علی واثقی» و «رضا واثقی»، زندانیان سیاسی محبوس در زندان مرکزی اردبیل، تحت نظارت پابند الکترونیکی از زندان آزاد شدند.
در کارنامه جمهوری اسلامی در سال ۱۴۰۰، احضار و بازداشت فراقانونی فعالان مدنیآذربایجانی، ضرب‌و‌شتم هنگام بازداشت، شکنجه و عدم رسیدگی پزشکیموثر در زندان، ممانعت از ملاقات و تماس تلفنی زندانیان با خانواده، عدم پاسخ‌گویی مسوولان در قبال وضعیت بازداشت‌شدگان، عدم اعطای مرخصی درمانی به زندانیان، تشدید فشار و تهدید خانواده‌های بازداشت‌شدگان و زندانیان سیاسیو صدور احکام سنگین حبس، شلاق و تبعید، ثبت شد.
